Afganistan Devlet Başkanı Ghani, geçtiğimiz Ocak ayı içinde yaptığı bir açıklamada, ABD mali ve askeri desteğini çekerse Afgan Ulusal Ordusu’nun(ANA) altı aydan fazla varlığını sürdüremeyeceğini, çünkü Afganistan’ın parasının olmadığını belirtti. Böylelikle de hem ABD’nin Afganistan’daki askeri varlığına maddi açıdan meşruiyet kazandırmış oldu, hem de ABD’ye dolaylı yoldan “gitme” mesajı verdi.
Ghani’nin Afgan ordusunun zayıflığına da dikkat çeken bu açıklamasına şaşırmamak gerekir; zaten Afganistan’da gittikçe kötüleşen güvenlik koşulları Afganistan’daki savunma ve güvenlik yapılanmasının yetersizliğine dikkat çekmekte. Taliban yeniden ve hızla güçleniyor; IŞİD Nangarhar ve civarını üs tutmuş durumda; terör saldırılarının sayısı artıyor ve güvenlik güçleri terör ile mücadelede yetersiz kalıyor. Üstelik güvenlik güçlerinin terörizm ile mücadele ederken militan-sivil ayrımı yapmadığı, sivillere zarar verdiği ve bu durumun da savunma ve güvenlik yapılanmasında emir komuta zincirinin bozulmuş olmasından kaynaklandığı iddia ediliyor.[1]
Afganistan üzerinde çalışan uzmanların tamamı Afganistan savunma ve güvenlik yapısında ciddi sorunlar olduğunu tereddütsüz ifade edebilirler. Ocak 2017 yılında SIGAR (Special Inspector General for Afghanistan Reconstruction) tarafından yapılan çalışmada da, güvenlik güçlerinin yeterliliği sağlanmadığı müddetçe Afganistan’ın kendi ayakları üzerinde duramayacağının altı çizildi ve Afganistan’ın yeniden inşa sürecinde karşılaşılan riskler arasında Afgan güvenlik güçlerinin kapasite ve yetenek sorunlarına yer verildi. Bu sorunlardan biri de Afgan Ulusal Savunma ve Güvenlik Güçleri (Afghan National Defense and Security Forces) içinde hayalet askerlerin mevcudiyeti. Örnek vermek gerekirse, Helmand’a atanan polis şefi, Helmand’da on binlerce polisin sadece beş bininin varlığını doğrulayabildiğini söyledi.[2]
Geçtiğimiz yıl içinde ABD, Afganistan’da 30.000’den fazla hayalet asker tespit etti, bu hayalet askerlerin maaş ödemelerini durdurdu ve Afganistan yönetiminden sadece biyometrik kaydı yapılmış ordu mensuplarına maaş ödemesini istedi. ABD’nin Afganistan’da hayalet askerler konusundaki hassasiyetinin kaynağı ise 2002 yılından itibaren Afganistan’a güvenlik güçlerinin yapılandırılması için 68 milyar Dolardan fazla kaynak aktarılmasından[3] ve aktarılan kaynağın hayalet askerlere dağıtılmasında olduğu gibi israf edilmesinden kaynaklanıyor. ABD’li yetkililer hayalet askerlere ödenen maaşların yüksek rütbeli personelin ceplerine gittiğini düşünüyor.[4] Üstelik ABD’nin hassasiyetinin diğer kaynağı ise hayalet askerlerin bulunduğu Afgan ordusunun yozlaşmasının Taliban’nın güçlenmesine katkı sağlıyor olması. Taliban ile mücadele eden ordu, hayalet askerler nedeniyle, kâğıt üzerinde göründüğü kadar büyük ve güçlü değil. Dolayısıyla Taliban’ın yeniden yükselişi ordu güçlü sanıldığı için olduğundan çok daha büyük başarı olarak algılanıyor. Ayrıca hayalet askerler nedeniyle ordu bütçesinin ve personel alım programlarının sağlıklı yürütülemediği, sorun çözülmediği müddetçe de yürütülemeyeceği biliniyor. Bu durum orduyu başarısız kılan faktörlerden biri. Dolayısıyla hayalet askerler için “Taliban’ın gizli silahı” ifadesi kullanılıyor.[5] Üstelik Afganistan’ın yozlaşmış ordusunun ve polisinin ABD askeri yardımlarını Taliban’a sattığı yönünde göz ardı edilemeyecek iddialar var, bu da ABD silah ve gıda yardımlarının nihai alıcısının Taliban’ın olması demek.
Hal böyle olunca ABD yönetimi kendini bir ikilem içinde buluyor. Bir tarafta Afganistan’da kötüleşmekte olan koşullar ABD’yi Afganistan’daki varlığını sürdürmeye yönlendirirken, diğer taraftan vergilerinin dolaylı yoldan Taliban’ın eline geçtiğini düşünen Amerikalıların ülkelerinin Afganistan politikasına tepkisi artıyor.
Hayalet asker ne demektir? Maaşını alan ancak fiilen hizmet vermeyen ordu mensubu demektir. Amerikalı General Richard Kaiser hayalet asker sorununun bertaraf edilmesi için iki aşamalı çözüm süreci önermektedir, birinci aşama kimin kim olduğunun tespit edilmesi, ikinci aşamada bu kişilerin fiilen çalışıp çalışmadığının tespit edilmesidir.[6] Bu çözüm önerisi de sorunun sadece ordu mensubu olup da çalışmayanlardan değil ayrıca ordu mensubu olmadığı halde maaşa bağlanmış kişilerinin mevcudiyetinden kaynaklandığını göstermektedir.
Dolayısıyla hayalet asker tanımı, fiilen hizmet vermeyen ordu mensuplarını değil ayrıca maaşa bağlanmış ordu mensubu olmayanları da içerecek şekilde geniş tutulmalıdır.
Ghani’nin Afgan ordusunun zayıflığına yönelik yukarıda bahsi geçen açıklamasında şaşılacak bir nokta var ise, o da Afgan yönetiminin Afgan güvenlik güçlerinin zayıflığını kabul etmeye başlamış olmasıdır. Zira Afgan yönetiminin askeri ve kolluk kuvvetlerinin sorunlarını gizleme ya da ifşa etmeme eğilimi vardı. Afganistan Savunma Bakanlığı ordudaki hayalet askerlerin varlığını net bir şekilde reddetmişti. [7] Afganistan İçişleri Bakanlığı da Afgan polisinin ülkedeki isyancı gruplara malzeme sattığı iddialarını açıkça reddetmişti.[8]
Sorunun kabul edilmesi çözümü için bir önkoşuldur; bu nedenle Ghani’nin açıklaması göründüğünden çok daha önemlidir.
[1] Dilek Yiğit, Taliban ile Mücadelede Sivil Kayıplar, http://soyledik.com/tr/analiz/7055/taliban-ile-mucadelede-sivil-kayiplar--doc-dr-dilek-yigit.html, 22 Şubat 2018
[2] https://reliefweb.int/report/afghanistan/combating-corruption-afghan-defense-and-security-sector, 2016
[3] https://www.rferl.org/a/afghanistan-pentagon-ghost-soldiers/28038302.html, 7 October 2016
[4] https://www1.cbn.com/cbnnews/world/2017/june/ghost-soldiers-how-the-afghan-military-is-defrauding-american-taxpayers, 20 June 2017
[5] https://www.thedailybeast.com/ghost-soldiers-are-the-talibans-secret-weapon, 25 September 2017
[6] https://www.wsj.com/articles/u-s-military-moves-to-clear-ghost-soldiers-from-afghan-payroll-1484822415, 19 January 2017
[7] https://www.tolonews.com/afghanistan/us-stops-salaries-30000-ghost-soldiers, 20 January 2017
[8] https://www.wsj.com/articles/u-s-military-moves-to-clear-ghost-soldiers-from-afghan-payroll-1484822415, 19 January 2017
Bu makale Diplomatic Observer Nisan sayısında yayınlanmıştır.