Papa’nın Ukrayna Savaşı konusunda Rusya’yı açıkça saldırganlıkla itham etmemek ve Rusya’ya karşı Ukrayna’ya açık destek vermemek şeklinde Batı’nın (ABD ve AB) politikaları ile örtüşmeyen tavrı Vatikan ile Ukrayna arasındaki ilişkileri geriyor. Diğer taraftan daha genel perspektifte Vatikan’ın artık siyasi pozisyonunu Batı’ya uygun belirleme gereği ve ihtiyacı duymadığı ve Katoliklerin büyük çoğunluğunun Avrupa dışında yaşadığı, bu nedenle de Avrupalı olmayan Katoliklere hitap etmeyi öncelik haline getirdiği yönünde yorumlar söz konusudur. Dini/İlahi bir otorite sıfatıyla Vatikan’ın Ukrayna Savaşının tarafları arasında saf tutmaktan kaçınması ve bu süreçte barış görüşmelerinin önemine vurgu yapması gayet anlaşılabilir ama bu durum, Vatikan’ın gerekli gördüğünde Batılı devletlerin politikaları ile uyumlu olmayan politikaları benimsemekten kaçınmayacağı yönünde oluşan Batılı kaygıları bertaraf edecek güçte olmadı.
Vatikan’ın Ukrayna’da barış uğruna harcadığı çaba bağlamında Batılı devletlerin Vatikan’ın politikalarına dair kaygıları günümüzde biraz kaybolmuş gibiydi ancak Papa’nın geçtiğimiz hafta Katolik Rus gençlerle yaptığı video-konferans neticesinde gözler yine Vatikan’a çevrildi. Çünkü bu konferansta Papa Rus gençlere, “Mirasınızı unutmayın. Sizler büyük Rusya'nın mirasçılarısınız; azizlerin, kralların büyük Rusya'sı, Büyük Petro'nun, II. Catherine’ın büyük Rusya’sı, çok kültürlü, çok insancıl, eğitimli Rus İmparatorluğu. Bu mirastan asla vazgeçmeyin” diyerek yeni bir tartışma başlatmış oldu; Papa’nın kullandığı “Büyük Rusya” kavramı ve “miras” kavramı Batı’da rahatsızlık yarattı ki, bu kavramlar bazı çevrelerce Rusya’nın hem geçmişte uyguladığı “genişlemeci" politikalara hem de günümüzde bu politikaların bir devamı olarak okunan Ukrayna politikasına destek şeklinde okundu. Ukrayna Dışişleri Bakanlığı sözcüsü “Rusya'nın saldırganlığının nedeni olan Rus büyük devleti fikirlerinin Papa'nın ağzından çıkmasının çok talihsiz bir durum olduğunu” belirtirken, Ukrayna Katolik Kilisesi Başkanı bu tür açıklamaların “Rusya'nın Ukrayna'ya yönelik saldırganlığı bağlamında, saldırgan ülkenin yeni sömürgeci emellerine ilham verdiğini ve Ukrayna’da savaşa neden olan Rus milliyetçiliği ve emperyalizmine destek mahiyetinde olduğunu” söyledi.
Gelen tepkiler neticesinde Vatikan Basın Ofisi, Papa’nın niyetinin gençleri Rusya'nın büyük kültürel ve manevi mirasındaki olumlu şeyleri korumaya ve geliştirmeye teşvik etmek olduğu, kesinlikle emperyalist mantığı ve emperyalist kişilikleri yüceltmeyi amaçlamadığı yönünde açıklama yapmak zorunda kaldı.
Papa, Katolik Rus gençlerle yaptığı video- konferansın yankıları sürerken Moğolistan’a resmi ziyarette bulundu. Vatikan’ın Çin ile beraber Çin’e piskopos atama konusunda yaşanan gerginlik çerçevesinde bu ziyarete Vatikan-Çin ilişkileri damga vurur sanılırken küresel kamuoyunun dikkatinin Rus gençlerle yapılan konferansta kullanılan kavramlardan uzaklaşmadığı anlaşıldı. Mogolistan dönüş yolunda Papa’ya kullandığı “Büyük Rusya” kavramının başta Ukrayna olmak üzere bazı çevrelerde rahatsızlık yarattığı, bu kavramın “Rus emperyalizminin yüceltilmesi ve hatta Putin'in politikalarının bir nevi onaylanması” olarak okunduğu belirtilerek, emperyalizm ve özellikle Rus emperyalizmi hakkında ne düşündüğü soruldu. Papa’nın bu soruya yanıtı üç aşamalı oldu. Birinci aşamada Papa genç Ruslar ile yaptığı görüşmede onlara “miraslarının sorumluluğunu üstlenmeleri" mesajı verdiğini, bu mesajın her zaman ve her yerde tekrarladığı bir mesaj olduğunu söyledi. Bu sözler Papa’nın mesajının Rusya özelinde okunmaması gerektiği izlenimi yarattı. Ama ikinci aşamada Papa konuyu yine doğrudan Rusya’ya getirdi ve “Rus mirası çok iyi ve çok güzel. Bugün bize hümanizmden söz eden Dostoyevski'ye kadar uzanan edebiyat ve müzik alanını düşünün.” diyerek Rusya’ya övgülerini iletti. Üçüncü aşamada “Büyük Rusya” kavramını coğrafi anlamda değil kültürel anlamda kullandığını belirtti ve en ilginç olanı da Peter ve Catherine’a yaptığı atıf ile ilgili olarak “neyse bu konuda tarihçiler konuşsun” dedi.
Papa’nın bu tavrını Vatikan’ın Ukrayna Savaşı’nın başladığı Şubat 2022 tarihinden bu yana sergilediği ve bazı çevrelerce de “belirsiz”, “tutarsız” olarak yorumlanan politikasının bir uzantısı olarak değerlendirmek mümkün olabilir; bu çerçevede Papa Rus gençlerle değil de Ukraynalı gençlerle de konuşsa, onlara da benzer şeyler söyleyeceği öngörüsünde de bulunulabilir. Ancak burada önemli olan nokta Papa’nın amacı doğrudan bu olmasa bile Batılı devletlerin Ukrayna Savaşı bağlamında yaptıkları çıkarımlar sonucu Vatikan’ın Batı’ya tamamen ters düşmekten kaçınmayacağı yönünde oluşan kaygıları beslemiş olduğudur.
https://www.nytimes.com/2023/08/29/world/vatican-pope-francis-russia.html
https://theconversation.com/why-popes-message-to-young-russians-not-to-forget-great-russia-of catherine-ii-and-peter-i-has-not-gone-down-well-in-ukraine-212638
https://www.usccb.org/news/2023/pope-urging-young-russians-be-proud-their-heritage-stirs-controversy
https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2023-09/pope-francis-mongolia-return-press-conference-synod-ideologies.html