Ressam Holbein’in “Elçiler” başlıklı eseri, ressamın iki Fransız diplomatı resmettiği ve hangi koşullarda, neden ve hangi amaçla yapılmış olduğu günümüze kadar tartışmaların kaynağı olan bir eserdir; araştırmacılar İngiltere Kralı VIII. Henry’nin ressamı sıfatıyla Holbein’in iki diplomatı resmetmek suretiyle vermek istediği mesajı ve poz veren diplomatların da amaçlarının ne olabileceğini tablonun ayrıntılarında arama çabasına girmiştir.
“Elçiler” 1533 yılında resmedilmiştir ve bu tarih hem İngiltere’nin hem de Kıta Avrupası’nın zorlu yıllarından biridir; Avrupa 1517 yılında Martin Luther’in 95 Tez’ini açıklamasıyla başlayan Protestan Reformasyon süreci bağlamında dini ve siyasi açıdan çatışma ortamına girmişken, İngiltere ise İspanyol eşi ile olan evliliğini Roma Katolik Kilisesi’ne iptal ettirme derdine düşen VIII. Henry’nin özel hayatı kaynaklı gerginliğe ve Roma’dan kopuş sürecine girmiştir. Avrupa’da o dönemde fay hatlarını belirleyen Katolik-Protestan kutuplaşması kaynaklı dinamikler iken, bu dinamikler Katolik devletlerin kendi aralarında, Protestan reformasyon sürecine girmiş devletlerin de kendi aralarında doğal ittifaklar kurulmasını sağlayacak kadar da güçlü olmamıştır.
Roma Katolik Kilisesi’nin hedefinde Katolisizmden kopan İngiltere vardır; ama Katolik Kutsal Roma İmparatorluğu’nun sorunu İngiltere değil Katolik Fransa’dır; Katolik Fransa için de Protestan reformasyon sürecindeki İngiltere, İskoçya ve Kuzey Avrupa devletleri Kutsal Roma İmparatorluğu’na karşı “dost” ya da “dostluğu aranan” devletlerdir. Ama durum böyle olsa bile uluslararası politikanın temelinde Katolik-Protestan çatışması şekillendirici potansiyeli ile durmaktadır.
Tablodaki Fransız diplomatlardan biri Fransa Kralı’nın İngiltere’deki elçisi Jean de Dinteville, diğeri ise Lavaur Piskoposu, aynı zamanda Roma’da, Almanya’da ve İngiltere’de elçilik görevi ifa etmiş George de Selve’dir; mekanın ise zemindeki dekor nedeniyle Westminster Abbey olduğu sanılmaktadır. Yani iki Katolik, Katolisizmden kopmakta olan bir ülkede dini bir mekanda poz vermektedir; bu husus Holbein’in Avrupa’da dini barış ve huzur arzusunu yansıtan bir gösterge olarak okunabilir ve böylesine bir okuma George de Selve’nin kariyeri boyunca dini barışı sağlamaya çalışan bir isim olması nedeniyle zemin kazanabilir. Londra’dayken kendisini “şimdiye kadar görülmüş en melankolik, bitkin, bıkkın büyükelçi benim” diyen Dinteville’nin bu olumsuz ruh halinin nedeni tam olarak bilinemese de Katolik bir devletin elçisi sıfatıyla görevli olduğu ülkenin Katolisizmden kopuş sürecine bizzat ve yakından şahitlik ediyor olması kendisi açısından sıkıntı vermiş olmalıdır. Peki ama bu melankoninin, bıkkınlığın ve bitkinliğin nedeni başka bir şey olabilir mi? Bu soruya yanıt arama çabası sanat tarihi uzmanlarının Rönesans dönemi genel portre anlayışı ile Holbein’in elçilerinin portresinin analizi kapsamında başka sorulara da kaynaklık etmektedir. O çağda iki kişinin resmedildiği ve “çift portre (the double portrait) “ olarak adlandırılan eserlerde, tabloda yer alan iki kişi arasında ya aile/akrabalık bağları (eşlerin portresi gibi), ya dini bağlar (havari portreleri gibi) ya da siyasi/ kurumsal yakınlık (Papa ve kardinal portresi gibi) bulunmaktadır; farklı değil aynı devletin iki diplomatının yan yana poz vermesi bu ilişki tanımlarına uymadığı gibi alışılagelmiş bir durum da değildir. Rönesans tablolarının bir diğer özelliği “hatıra” amaçlı yapılıyor olmalarıdır; Londra’da görevli Dinteville kendisini ziyarete gelen meslektaşı Selve ile bir hatırası olsun istemiş olabilir ama bu istek de araştırmacıları tablonun aslında bir sırra, bu iki isim arasında o dönemde hiç de onaylanmayacak bir yakınlığa atıf yaptığını düşünmeye yönlendirmektedir; bu sır Dinteville’nin sıkıntısının da asıl kaynağı olabilir mi? Ancak bu hususta da bazı araştırmacıların iki arkadaşının birlikte portresinin yaygın olmayışının Holbein’in tablosunun yanlış okunmasına sebep olmaması gerektiği yönünde uyarıları dikkat çekmektedir; zira arkadaşlığı/dostluğu resmetmenin üzerinde anlaşılmış yöntemleri yoktur. Üstelik tabloda yer alan dönemin zaman ölçer enstrümanları bu iki soylu diplomatın dostluklarının zamandan bağımsız, yani sonsuz olduğunu anlatmaya çalışıyor gibidir.
Tabloda yer verilen objelerin ise ne anlama gelebileceği, yine o dönemde yapılan diğer portreler ile karşılaştırma ve kıyaslama üzerinden tartışılmaktadır; o dönemde arka fon olarak perde kullanılması yaygındır ama Holbein’in gösterişli bir perde seçmiş olması zenginliğe ve statüye atıf yaptığı şeklinde okunmaktadır; Selve’nin sade ama şık kıyafetinin, başka tablolarda da benzer desenli dini kıyafetlerin kullanılmış olması ışığında, Katolik Fransiskan “erdemlerine” işaret ettiği düşünülmektedir. Diğer taraftan tabloda yer alan kırılmış ut, flüt, kısmen okunabilen Almanca metin, Lutheran İlahi kitabı din çatışmalarına, anlaşmazlıklara, savaşa, Roma Katolik Kilisesi’nin sorunlarına atıf olarak okunmaktadır, zaten ilginç olan iki Katolik diplomatın yer aldığı tabloda yer verilen kitap üzerinden dolaylı yoldan Luther’a atıf yapılmış olmasıdır. Bu ilginçlik Avrupa’da dinsel kaynaklı çatışmaları çözmek için Selve’nin yoğun çabalarının bir anlatımı olabilir.
Ressam Holbein’in en muhteşem tablosu olarak bilinen “Elçiler” hem taloda yer alan diplomatların hem de ressamın vermek istediği mesaj bağlamında tartışmalara açık olsa da, bu tablo bizlere net iki mesaj vermektedir; birincisi Jean de Dinteville ve Selve arasında bir tabloya aktarılması arzu edilecek kadar önemli bir dostluk vardır; ikincisi ressam Holbein iki Katolik diplomatı resmederken yaptığı Protestan göndermelerle dönemin dini koşullarına atıf yapmaya çalışmaktadır.
Ayrıntılı bilgi için bkz.
Elly Dekker and Rudolf Schmidt, THE GLOBES IN HOLBEIN'S PAINTING "The Ambassadors" / DIE GLOBEN AUF HOLBEINS GEMÄLDE: Die Gesandten“, Der Globusfreund , November 1999 (für/for 1999/2000), Nr. 47/48, Bericht über das IX. Symposium der Internationalen Coronelli-Gesellschaft / Report on the IX th Symposium of the International Coronelli Society (November 1999 (für/for 1999/2000)), pp. 19-52
Hagi Kenaan, The 'Unusual Character' of Holbein's "Ambassadors", Artibus et Historiae , 2002, Vol. 23, No. 46 (2002), pp. 61-75.
Hans Holbein and Mary Rasmussen, The Case of the Flutes in Holbein's "The Ambassadors", Early Music , Feb., 1995, Vol. 23, No. 1, pp. 114-123
Kate Bomford, Friendship and immortality: Holbein's "Ambassadors" revisited, Renaissance Studies , DECEMBER 2004, Vol. 18, No. 4, pp. 544- 581
https://www.artstor.org/2013/09/13/a-closer-look-at-hans-holbeins-the-ambassadors/