1509-1547 yılları arasında İngiltere’yi yöneten VIII. Henry tarihe “6 eşli kral” olarak geçmiştir; eşleri arasında en bilineni 1533 yılında evlendiği, 1536 yılında idam ettirdiği Anne Boleyn’dir; Anne Boleyn’in popülaritesinin asıl nedeni Kral tarafından idam ettirilmiş bir kraliçe olması değildir, zira kral daha sonra 5. eşi Catherine Howard’ı da idam ettirmiştir; Anne Boleyn’nin popülaritesi İngiltere’nin Katolik Kilisesi’nden kopmasında ve Protestanlığa geçiş sürecinde farkında olarak ya da olmayarak oynadığı rolden kaynaklanmaktadır.
VIII. Henry’nin eşleri arasında en az popüler olanı ise 1540 yılında evlendiği 4. eşi Anne of Cleves’dir; kral Anne ile evlenmiştir ama bir türlü eş olarak da kabul edememiştir. VIII. Henry’nin bu evlilik ile amaçladığı Anne’nin mensubu olduğu Cleves Dukalığı (günümüz kısmen Kuzey Almanya ve kısmen Hollanda coğrafyası) ile müttefiklik ilişkisi kurmak suretiyle Protestan reformasyon sürecinin sıkıntıları ile uğraşan Kıta Avrupası siyasetinde söz sahibi olabilmektedir. Ancak Anne of Cleves’i ilk gördüğü anda beğenmemiş olması nedeniyle evlilik sadece altı ay sürmüştür.
VIII. Henry’nin hayatı üzerine çalışanlar için kralın Anne of Cleves ile yaşadığı evlilik hikayesinin fazla çekici yanı yok gibidir; ne Anne of Cleves evliliğin iptali üzerine Cleves Dukalığı’nı meseleye dahil ederek olay çıkarmıştır ne de Henry evlilikten kurtulmak için Anne of Cleves’i idam ettirmeye kalkışmıştır. Ancak bu evlilik hikayesini ilginç kılan kralın isteği üzerine Anne of Cleves’in portresini yapan Holbein’in gerçek amacının ne olduğuna dair tartışmaların günümüze kadar uzanmış olmasıdır. Holbein Henry’nin isteği üzerine diğer eş adayı Danimarka Prensesi Christina’nın portresini de yapmıştır ama kral Christina ile evlenmemiş olduğundan ressamın niyetini mesele haline getiren Anne of Cleves portresidir.
VIII. Henry Katolik Kilisesi’nden kopuş sürecini pekiştirmek adına Kıta Avrupası’nın Protestan coğrafyasından bir aristokrat kadın ile evlenmeye karar vermiştir; Cleves Dükü III. John’un kızları Anne ve Amelia alternatifler arasındadır. Cleves Sarayı yetkilisi gönderilen İngiliz elçilere Anne ve Amelia’nın portrelerini gösterir ama elçiler portrelerini gördükleri Anne ve Amelia hakkında görüş bildirmekten kaçınırlar; ayrıca Cleves Sarayı yetkilisinin bu portrelerin İngiltere’ye gönderilmesini sağlama sözü vermiş olmasına rağmen, portrelerin İngiltere’ye gönderildiğine dair kanıt bulunmamaktadır. İlk eşi İspanyol Prenses Catherine ile olan evliliği hariç bizzat eşlerini kendi görüp seçen Henry için bu aşamada yapılacabilecek olan kendi ressamını Dukalığa göndermek ve Anne of Cleves’in portresini bizzat yaptırmaktadır.
Evlilik düzenlemelerinde eş adayının portresini görmek istemek 15. yüzyılda ortaya çıkmış bir adettir; müstakbel gelinlerin portreleri evlenmeyi düşünen hükümdarlar tarafından değerlendirilmektedir; pek çok aristokrat çift portreleri aracılığıyla "tanıştırılmıştır". Bu adet aslında Roma İmparatorluğu’nun yıkılması ile Avrupalıların hayatından çekilen “portre sanatının” yeniden doğmakta olduğu sürecin bir yansıması olarak okunabilir.
VIII. Henry de dönemindeki bu adeti kendisi için uygulamış ve bizzat görevlendirdiği Holbein’in fırçasından çıkan Anne of Cleves portresini değerlendirmiştir. Günümüzde VIII. Henry’nin 5. Eşi Catherine Howard’a ait olduğu sanılan portrenin de aslında Anne of Cleves’e ait olabileceği yönünde değerlendirmeler dikkat çekmektedir; hal böyle ise ressam Holbein Anne’nin iki portresini yapmıştır.
VIII. Henry Anne of Cleves ile evlenmeyi kabul ettiğine göre portredeki/portrelerdeki kadını beğenmiştir ama Anne of Cleves’i gördüğünde beğenmemesi ve bu nedenle evliliği iptal ettirmesi Anne of Cleves portresinin ressamının niyetini tartışma konusu haline getirmiştir. Ressam Holbein bir Protestan olarak bu evliliğin gerçekleşmesini istediği için mi portrede VIII. Henry’nin hoşlanabileceği bir kadın resmetmiştir?
Bu sorunun yanıtının kesinlikle bilinmesi mümkün değildir ama niyeti bu evliliğin gerçekleşmesi ise ressam Holbein başarılı olmuştur; yaptığı portreden etkilenen kral evlilik kararı almıştır. Holbein örneği ışığında, evliliklerin diplomasi aracı olarak kulanıldığı çağda aristokratların evlilik kararlarını adayların portrelerine bakarak alıyor olması, ressamların ciddi siyasi güce sahip olduğuna işaret etmektedir.
Peter Hacker and Candy Kuhl, A Portrait of Anne of Cleves, The Burlington Magazine , Mar., 1992, Vol. 134, No. 1068 (Mar., 1992), pp. 172- 175
TRACEY A. SOWERBY, 'A Memorial and a Pledge of Faith': Portraiture and Early Modern Diplomatic Culture, The English Historical Review , Vol. 129, No. 537 (APRIL 2014), pp. 296-331
https://www.nga.gov/features/slideshows/portrait-painting-in-florence-in-the-later-1400s.html
https://www.theguardian.com/education/2021/may/01/how-holbein-left-clever-clue-in-portrait-to-identify-henry-viiis-queen
https://www.theguardian.com/artanddesign/jonathanjonesblog/2011/apr/27/holbein-engineer-royal-wedding