Tanınmış İngiliz devlet adamı ve yazar Francis Bacon 1561 yılında doğmuş ve 1626 yılında vefat etmiştir; doğduğunda İngiltere tahtında Tudor hanedanlığından I. Elizabeth, vefat ettiğinde Stuart hanedanlığından İskoç kral I. Charles oturmaktadır. Dolayısıyla Bacon İngiltere’de hanedanlık değişimi gibi monarşi tarihi açısından oldukça önemli bir döneme şahitlik etmiştir.
Bacon 1621 yılında, tahtta İskoç kral VI(I). James oturuyor iken The History of the Reign of King Henry the Seventh başlıklı eserini kaleme almıştır ve eser 1622 yılında yayınlanmıştır. Bacon eserini Prens Charles’a ithaf etmiştir. Bacon’ın tarihe olan merakı ve ilgisi biliniyor olduğundan, Tudor hanedanlığının kurucusu VII. Henry’yi konu alan bir esere imza atması şaşılacak bir durum değildir; ama yine de Bacon’ın VII. Henry’yi konu alan bir eseri kaleme almasının nedeni tartışılagelmektedir. Bacon’ın eserini tahtta oturan VI(I). James’i pohpohlamak için yazdığı yönünde görüşler olsa da, bu görüşler VII. Henry ile VI(I). James’in aynı hanedanlığa mensup olmamaları nedeniyle ilk bakışta pek de ikna edici görünmemektedir; ama VII. Henry VI(I). James’in atasıdır. Bacon’ın VII. Henry ile VI(I). James arasında paralellik kurmak suretiyle VI(I). James’e övmek amacı taşıyabileceği yönündeki görüşler ise, o dönemde İngiltere’de tahtta oturan ve geçmişte yaşamış krallar arasında, aristokrat isimler ile tarihte kalmış aristokratik figürler arasında olumlu ya da olumsuz anlamda paralellik kuran çalışmalar popüler olduğundan, akla yatkın görünmektedir. Bu konuda en bilinen örnek Shakespeare’in II. Richard ederinde II. Richard ile I. Elizabeth arasında paralellik kurduğu yönündeki ve Elizabeth’i hiç de memnun etmeyecek görüşlerin Kraliçenin kulağına kadar gitmiş olmasıdır.
Bacon VII. Henry ile VI(I). James arasında nasıl bir paralellik kurmuştur?
VII. Henry, İngiltere taçını savaş meydanında kazanan ve İngiltere tahtı üzerindeki hakkının meşruiyeti sorunlu bir isim olmasına rağmen, İngiltere tarihine “kötü” izler bırakmış bir kral değildir. Güller Savaşı’nı sonlandıran ve ülkeye istikrar getiren, dış politikasında da barışcı bir tavır sergilemeye özen gösteren VII. Henry pek çok İngiliz için “ideal monark” niteliğindedir; hal böyle olunca VII. Henry’ye benzetilmek halefleri açısından bir onur olarak görülebilir; Bacon da bu onuru VI(I). James’e İngiltere ve İskoçya’nın taçlarını birleştiren kral olması açısından vermiştir; yani VII. Henry Güller Savaşı’na son vererek İngiltere’ye nasıl barış ve istikrar getirmiş ise, VI(I). James taçları birleştirerek Britanya adasında barış ve istikrar getirmiştir. Bu arada parantez açıp belirteyim ki, Bacon İngiltere ve İskoçya’nın birleşmesine oldukça olumlu yaklaşan bir isimdir. Diğer taraftan Bacon’ın VII. Henry eserini VI(I). James’i memnun etmek amacıyla yazmamış olabileceği yönündeki görüşler de, Bacon’ın eserinde VII. Henry’yi eleştirmekten kaçınmadığını, Henry’nin “para hırsına”, “şüpheciliğine”, “dostça olmayan, soğuk tavırlarına”, “toplumda korku yarattığına” ve “dar görüşlü olduğuna” atıflar yaptığına işaret etmektedir. Bacon’ın Henry’ye yönelik eleştirileri aslında kendisinin tarih yazım anlayışını yansıtmaktadır. Bacon’a göre tarih yazımının amacı olanı olduğu gibi yansıtmak suretiyle “öğretmektir”, Bacon tarihin “etik” dersler vermesi gerektiğini düşünmemektedir. Bu çerçevede Bacon’ın eserini Prens Charles’a ithaf etmesinin nedeni de açıklık kazanmaktadır; zira tarihin amacı öğretmek ise, Bacon’ın eseri Charles’ın devlet yönetimini İngiltere’ye barış, istikrar ve refah getiren VII. Henry’den öğrenmesini sağlamaya yöneliktir.
Bacon bizlere Machiavelli’yi hatırlattı değil mi?
Machiavelli Prens’i 1513 yılında kaleme almıştır ve 1532 yılında yayınlanan eseri bir hükümdarın hangi özelliklere sahip olması ve ülkesini nasıl yönetmesi gerektiğine dair tavsiyeler içermektedir. Tarihçiler Bacon’ın Machiavelli ile tamamen aynı fikirde olmasa da - Machiavelli’nin korku yaratan Cesare Borgia’yı örnek almasına rağmen, Bacon’ın toplumda korku yaratan VII. Henry’yi eleştirmesi gibi- Machivaelli’yi çok iyi bildiğine işaret ederler; Machiavelli’nin eserini Lorenzo Medici’ye ithaf etmesi gibi, Bacon da eserini Prens Charles’a ithaf ederek Machiavelli’yi örnek almıştır.
Bacon’ın VII. Henry üzerine yazmasının amacı tam olarak ne olursa olsun, kaynaklar VI(I). James’in Bacon’ın eserini okuduğunu, hatta çevresindekilere de önerdiğini, ancak üzerinde de değişiklikler yaptığı yönündedir.
Kralın bir eser üzerinde değişiklik yapması mı?
Bacon kendi eseri üzerinde kral tarafından yapılan değişiklikleri bir iltifat olarak görmüş olmalıdır. Dönemin koşulları dikkate alınırsa bir eser üzerinde değişiklik istenmesi/ yapılması şaşılacak bir şey de değildir; zira Tudor döneminin özelliklerinden biri olan ve daha çok tarihi ve monarkları konu alan eserler üzerindeki sansür uygulamaları Stuart dönemine de uzanmıştır; en bilinen sansür uygulamaları Shakespeare’in eserleri üzerinde olanlardır.
Bacon’ın VII. Henry’yi konu alan bir eseri kaleme almasının tartışılan “konu” haline getirilmesinin nedenlerinden biri de Bacon’ın “cumhuriyetçi” olduğu yönündeki görüşlerdir. Bu görüşe itiraz edenler Bacon’ın “cumhuriyetçi” değil, bilakis “monarşi yanlısı” olduğunu savunsalar da, İngiltere’de “cumhuriyetçi” fikirlerin gelişiminde Bacon’ın etkisi olduğunu da kabul ederler.
Bacon “monarşi yanlısı” ise “cumhuriyetçi” fikirlerin gelişmesine nasıl katkı yapmıştır?
Bacon VII. Henry’yi bazı açılardan eleştirmek, bir başka deyişle kralın “kusurlarını” ifade etmek suretiyle bilerek ya da bilmeyerek Tacitism doktrinini İngiltere’ye taşıyan isimlerden olmuştur. Tacitism doktrinine göre monarklar “Kralların İlahi Hakkı” öğretisinde olduğu gibi Tanrı tarafından seçilirler; ancak Tacitism’e göre Tanrı tarafından seçilmiş olsalar da monarklar mükemmel değildir, her zaman doğru karar alamazlar, manipüle edilebilirler, öngörüleri zayıf olabilir. Ancak “Tanrı tarafından seçilen” monarkların “kusurları olabileceğini kabul etmek” başlı başına monarkların meşruiyetini hedef almak ve bir ülkeyi iyi yönetemeyebileceklerini kabul etmek demektir; bu nedenle Tacitism’e “örtülü cumhuriyetçilik” denilmektedir. Bacon’ın “örtülü cumhuriyetçiliği” devlet yönetiminde sorumluluğu monark dışında politikacılara ve danışmanlara yüklemiş ve daha önemlisi devletin büyüklüğünü halkın nitelik ve erdemine bağlamış olmasında da görülmektedir.
Bacon’ın The History of the Reign of King Henry the Seventh başlıklı eserini neden kaleme aldığına ve İngiltere’deki etkisine dair birbirine alternatif olmayan çeşitli açıklamalar yapılabilir.
*VII. Henry İngiltere’ye barış, istikrar ve refah getiren bir kral olarak bilindiğinden, VII. Henry konulu bir eser üzerinden İngiltere tahtında oturan ve İngiltere ile İskoçya’nın taçlarını birleştiren büyük torunu VI(I). James’i memnun etmek
*VII. Henry’yi anlattığı eserini veliaht Prens Charles’a ithaf ederek, Charles’ın VII. Henry’yi örnek almasını, daha geniş anlatım ile tarihten dersler çıkarmasını sağlamak; Bacon’ın bu davranışında Machiavelli esintileri görülmektedir
*Bacon’ın “cumhuriyetçi” olmasa bile, hatta “monarşi yanlısı” olarak bilinse de, bir devletin büyüklüğünde halkının nitelik ve erdeminin önemli olduğunu düşündüğünden halkı siyasetin/yönetimin merkezine çekmek suretiyle ve bir monarkın “kusurlarının” da olabileceğini ima ederek Tacitism doktrininden esintileri İngiltere’ye taşımak suretiyle cumhuriyetçi fikirlerin oluşumuna katkı yapması da eserinin en önemli yansıması olmuştur.