“All About History” Dergisi’nin Eylül-Ekim 2022 sayısında “Cadıların Tarihi” başlıklı yazıda Shakespeare’in Macbeth eserindeki cadıların literatürdeki en ünlü cadılar arasında yer aldığına vurgu yapılmış ve Shakespeare sonrası 17. yüzyılda İngiltere’de yaşanan cadı avlarına değinilmiştir. İngiltere’de cadılık denildiğinde akla ilk gelenler arasında Shakespeare’in Macbeth eserinin olması, eserdeki olay örgüsüne kaynaklık edenin cadılar ve cadıların kehanetleri olması ve eserin tamamında cadıların habis varlıklarına ve insan üzerindeki olumsuz etkilerine değinilmesi açısından, şaşırtıcı değildir. Ancak İngiltere’de cadılık denildiğinde akla Macbeth’in cadıları gelse de bu cadılar İngiliz değildir. Neden mi?
Shakespeare Macbeth’de “karanlığın temsilcileri” olarak nitelendirdiği cadıları, eserde Banquo karakterinin ağzından “Ne? Şeytanın sözü doğru çıkıyor galiba!” demek suretiyle, alenen şeytanlaştırmıştır; oysa İngiltere’de cadıları şeytanlaştıran anlayış yaygın değildir. İngiltere’de halkın cadılara dair korkusu cadıların kötü niyetli eylemleriyle kendilerinin ve hayvanlarının sağlığına, köye veya mahalleye zarar vermesidir; cadı suçlamalarının ve cadı davalarının esas konusu budur; halkın kaygısı cadının şeytanla ilişkilendirilip ilişkilendirilmediği değildir. İngiltere 14. yüzyılda Kıta Avrupası’nda başlayan ve Protestan reformasyon sürecinin başlamasıyla 16. yüzyılda daha da yaygınlaşan cadıları şeytanlaştırma eğiliminin etkisinden kısmen de olsa uzak kalabilmiştir. Bu durum İngiltere’de cadılık ile mücadele konusunda alınan ve Kıta Avrupası’ndakiler kadar sert cezalar öngörmeyen yasal düzenlemelerde ve cadı avının Kıta Avrupası’nda olduğu kadar sert ve yaygın olmamasında gözlemlenebilmektedir.
Shakespeare’in Macbeth’deki cadıları kaynayan bir kazanın etrafında toplandıkları ve halka olup dans ettikleri sahnelerden de anlaşılacağı üzere sürekli bir arada olan cadılardır; oysa İngiltere’deki cadı imajı yalnız bir figürü yansıtır; İngiltere’de birlikte dolaşan cadılar inancı yaygın değildir. İngiltere’de cadı imajı, yardım istemek için komşusunun kapısını çalan, yardım alamayınca da lanet okuyarak giden yaşlı, yoksul ve yalnız kadındır.
Shakespeare Macbeth’de cadılar ve hava koşulları arasında bağlantı kurmuştur; burada cadılar hava durumunu etkileyebilmekte ve hatta gemileri batırabilmektedir. Oysa bu inanç Kıta Avrupası’nda yaygındır; İngiltere’de değil.
Macbeth’de yer alan “tamam geldim tekir kedi!”, “tekir kedi üç kere miyavladı”, “üç artı bir kere inledi kirpi”, “vakit geldi, vakit geldi! diye bağırıyor karakuş” ifadeleri Macbeth’in cadılarının hem hayvan figürüne dönüşebildiklerine hem de hayvanlar ile bir arada olduklarına işaret etmektedir; Avrupa’da hayvanlar cadı imajının parçasını teşkil etmektedir; oysa İngiltere’de cadılara hayvanların eşlik ettiğine inanılıyor olsa da cadıların şekil değiştirebileceği inancı yaygın değildir.
Kıta Avrupası’nda cadılık ve cinsiyet arasında kurulan bağlantı cadıların görsel sunumunu kadın olarak yaygınlaştırmıştır. Macbeth’in başında Banquo karakterinin cadıların cinsiyeti konusunda emin olamaması Shakespeare’nin cadıları kadın olarak sunmak konusunda net olmadığı izlenimi yaratsa da, cadılar için kullandığı “weird sisters” kavramı yazarın cadılara cinsiyet atfettiğinin göstergesidir; burada da tamamen Kıta Avrupası’ndaki cadı imajı yansıtılmaktadır.
Kısaca Shakespeare’nin literatürdeki en ünlü cadılar arasında yer alan Macbeth’deki cadıları, Kıta Avrupası’ndaki cadı imajını yansıtmaktadır. Bu durum Shakespeare’in Kıta Avrupası’ndaki cadı imajından ve o dönem Kıta Avrupası’nda şiddeti artan cadı avından etkilenmiş olduğuna işaret etmektedir; belki de Shakespeare Kıta Avrupası’ndaki cadı imajını okuyucusu ve seyircisi için ülkesindeki cadı imajından daha dikkat çekici ve etkileyici bulmuştur. Diğer taraftan Shakespeare’nin cadılarının Kıta Avrupası’ndaki cadıları yansıtması ile İngiltere tahtında cadı avcısı VI(I). James’in oturuyor olması arasında bir bağlantı vardır; çünkü Kral James için cadı Kıta Avrupası’nda tasvir edilen cadıdır.
Ayrıntılı bilgi için bakınız:
Dilek Yiğit (2022), Erken Modern Dönemde İngiltere’de Cadılık ve Macbeth’in Cadıları, Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11, 239-258.
Dilek Yiğit (2022), Macbeth: Shakespeare’in Kral VI(I). James’e İthafı mı?, Bitig: MSKÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2(3), 15-30.