İngiliz milliyetçiliğinin ürünü olan Brexit’in İskoç milliyetçiliğini körüklediği, İskoç bağımsızlık hareketi ve bu hareketin talebi olan ikinci bağımsızlık referandumunun Britanya siyasetine damgasını vurmakta olduğu bu günler, İngilizlerin ve İskoçların ortak tarihini, bu tarihin çatışma, savaş ve şiddetle dolu sayfalarını tekrar karıştırmak için bir vesile oluyor. Tarihe dönüp bakmak, halihazırda İskoç milliyetçilerinin yaptığı gibi geçmişin çatışma ve savaşları üzerinden İskoç milliyetçiliğini körüklemek amacıyla olmamalı; ancak bir ulusun, İngiliz tahtına miras yoluyla oturan kendi krallarının kendilerine sırtlarını dönmeleri gibi, Edinburg’da değil de Londra’da yaşamayı tercih etmeleri örneğinde görüldüğü üzere, nasıl “kötü” tecrübeler yaşadığını hatırlamak amacıyla olmalı.
İskoçlar açısından bu tecrübelerden biri Kral 1. Charles ile, Charles’ın öngördüğü dini reformlar üzerinden karşı karşıya gelmeleri, bu karşıtlığın Piskoposlar Savaşlarına neden olmasıdır. Piskoposlar Savaşları İngiltere’nin bir İç Savaşa sürüklendiğinin ilk somut işaretidir ama başlı başına İngiliz İç Savaşının nedeni midir? Yoksa İngiliz İç Savaşını İskoçlar mı çıkarmıştır?
Tim Harris’in 2015 yılında Huntington Library Quarterly’de yayınlanan Revisiting the Causes of the English Civil War başlıklı makalesinde, bazı tarihçilerin görüşlerine atıfla, İngilizlerin Newburn’da İskoçları yenmiş olmaları halinde İngiliz İç Savaşının çıkmayacağı yönündeki yorum dikkatimi çekti. Bu yorumun anlamı, İskoçlar Kral’ın kendilerine empoze ettiği Book of Common Prayer’i kabul etselerdi, isyan etmeselerdi ve Piskoposlar Savaşları yaşanmasaydı İngiltere’nin İç Savaşa sürüklenmeyeceğidir. Söz konusu yorum bana Charles W. A. Prior’un 2013 yılında History Compass’da yayınlanan, Religion, Politcal Thought and the English Civil War başlıklı makalesinde İskoçların İngiltere’yi İç Savaşa sürüklemekle suçlandığının belirtilmesini hatırlattı; makale İskoçların İç Savaşı başlatmakla neden suçlandığına ilerleyen sayfalarda açıklık getiriyor. İskoçların Kral’a karşı ayaklanmasından esinlenen Kral-karşıtı İngilizler de İskoçların kullandığı “Kral’a karşı dini korumak” argümanını İskoçlardan ödünç alarak Kral’a karşı ayaklanmış; hal böyle olunca İngilizlere Kral’a karşı gelmek fikrini ve cesaretini İskoçlar, üstelik teorik bir zemin de sağlayarak, aşılamış oluyor!
Peki İç Savaşın bir başka boyutu olan İrlanda’da baş gösteren ve Protestan yerleşimcileri hedef alan şiddet olaylarında da İskoçların parmağı var mı acaba? İskoç güçlerin Kral’ın güçlerine karşı üstünlük kazanmasını Protestan fanatiklerin Katoliklere karşı hoşgörülü Kral’ı yenilgiye uğratması olarak okuyan İrlandalıların, Kral’ın zayıflamasına bağlı olarak baskıcı bir Protestan rejimi ile karşılaşma korkusuyla ayaklandığını ve Protestanlara saldırdığını varsayar isek, burada da dolaylı olarak İskoç faktörü devreye girmiş oluyor; yazımın başında belirttiğim noktaya geliyoruz: İngilizler Newburn’da İskoçları yenmiş olsalardı İrlandalılar da ayaklanmazdı!
İngiliz İç Savaşının bir diğer boyutu olan Kral-Parlamento çatışmasında da İskoç parmağı ararsak, biraz zorlamayla da olsa buluruz. Zira Kral-Parlamento çatışması kendini mali meseleler üzerinden gösterdi ve Parlamento kendi onayı olmadan alınan ve artırılan vergilere tepki gösterdi. “İskoçlar ayaklanmasaydı, İskoçlar ile yürütülen savaş kaynak gerektirmeseydi, maddi olarak sıkışan Kral Parlamento (Long Parliament) ile yüzgöz olmazdı” varsayımını ortaya atıp Kral-Parlamento çatışmasında da İskoç faktörüne işaret edebiliriz.
İngiliz İç Savaşının üç boyutunda, birincisi Piskoposlar Savaşında doğrudan, ikinci ve üçüncü boyut İrlanda ayaklanması ile Kral-Parlamento çatışmasında dolaylı şekilde İskoç faktörünü bulduğumuza göre İngiliz İç Savaşını İskoçlar mı çıkarmış oluyor?
İskoçların koca bir Britanya’yı İç Savaşa sürüklemekle itham edilmiş olması, kendileri için kötü bir tecrübe olsa gerek.
