Bugün gündeme düşen önemli bir haber, Katar’ın Enerji Bakanı Al Kaabi’nin Katar’ın 1 Ocak 2019 tarihinde OPEC’den çekileceğini açıklaması oldu. Bakan Al Kaabi Katar’ın OPEC’den çekilme kararının gerekçesi olarak ülkesinin doğal gaz endüstrisinin gelişimi konusundaki çabalara odaklanmak istemesi, sıvılaştırılmış gaz üretimini yıllık olarak 77 milyon tondan 110 milyon tona çıkarmayı planlaması olarak belirtti.
Bu açıklama ilk bakışta, “Katar artık petrol ihracatına değil sıvılaştırılmış gaz ihracatına ağırlık verecek” şeklinde okunabilir. Ancak OPEC’in coğrafi ve nüfus açısından en küçük üyesi olsa da, Katar’ın ihracatının % 30’unu petrolün oluşturduğu bir gerçek, bu oran petrol ihracatının Katar için öneminin yadsınamayacağına işaret ediyor. Ayrıca, Katar’ın OPEC’den ayrılma gerekçesi olarak sunulan sıvılaştırılmış gaz üretimine ağırlık vereceği hususu çerçevesinde de, Katar’ın zaten dünyanın en büyük sıvılaştırılmış gaz tedarikçisi olduğunu hatırlamak gerekir; Katar toplam küresel sıvılaştırılmış gazın neredeyse % 30’unu üretiyor.
Bu durumda Katar’ın OPEC’den ayrılma nedeni olarak sunulan gerekçelerin ayrılma kararını açıklama hususunda çok güçlü gerekçeler olmadığı varsayımında bulunulabilir. Gerçi Bakan Al Kaabi kararın tamamen bir iş meselesi olduğunu belirtmiş ve Al Jazeera’nin haberine göre “OPEC'te küçük bir oyuncuyuz ve ben bir iş adamıyım, gücümüz olmayan şeylere odaklanmak benim için mantıklı değil ve gaz bizim gücümüzdür”[1] demiş ama bu açıklama petrol ihracatının ülke ihracatının %30’unu oluşturduğu gerçeği ışığında pek de tatmin edici değil; “petrol sizin gücünüzün bir parçası değil mi?” sorusunu sorduruyor ister istemez.
Bu durumda Katar’ın OPEC’den çekilmesinin arkasında başka bir neden mi var? Olabilir; Bakan Al Kaabi’nin açıklamış olduğu çekilme gerekçelerini ikame edecek değil, o gerekçelere ilaveten ve hatta çekilme kararının alınmasında ağırlığı daha fazla olan bir gerekçe olabilir. Bu gerekçe de Körfez’de Katar-Suudi Arabistan arasındaki süregelen rekabet kapsamında kendini göstermektedir. Suudi Arabistan en büyük OPEC petrol üreticisi ve ihracatçısı; dünya petrol piyasasına “hükmettiği” söylenebilir, doğal olarak OPEC içinde de hâkimiyeti söz konusu. Aslında OPEC içinde “bir devlet bir oy prensibi” geçerli olduğundan hiçbir devletin karar alma mekanizmasına hakim olması teorik olarak mümkün görünmese de uygulamada Suudi Arabistan’ın organizasyon içindeki ağırlığı biliniyor. Katar OPEC dışına çıkarak Suudi Arabistan’ın kontrolünde belirlenen kuralların dışına çıkmış olacak, böylelikle petrol tedarikinde kendi kurallarını kendi belirleyecek. Bu açıdan, Katar’ın OPEC’den çekilmesi Suudi Arabistan’ın etkin olduğu bir alandan çekilmesi olarak okunmalı. Daha genel bir perspektif ile Katar’ın Suudi Arabistan’dan bağımsız, hatta Suudi Arabistan’ın dış politikası ile örtüşmeyen politika izleme kararlılığının en yeni örneği olarak okunmalı bu çekilme. Bilindiği gibi Katar’ın sözde Arap Baharında izlediği politika, Müslüman Kardeşler ile ilişkisi ve İran’a yönelik politikası Suudi Arabistan’ı oldukça rahatsız etmekte. Bu rahatsızlık nedeniyle geçtiğimiz yıl Haziran ayında Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Bahreyn ve Mısır, teröre destek verdiği gerekçesiyle Katar’a ambargo uygulamaya başladılar, ekonomik ve diplomatik ilişkilerini kestiler. Bu ambargo Suudi Arabistan’ın, Körfez’de Katar’ı dışlayabileceğini göstermeye yönelik bir güç gösterisi idi. Katar’a uygulanan ambargonun kısa ve uzun vadeli ekonomik etkileri ayrıca tartışılır ama geçen süre içinde ne Suudi Arabistan’ın Katar’a öfkesi dindi ne de Katar ambargo karşısında Suudi Arabistan’ın istediği çizgiye geldi. Yani Katar’a uygulanan ambargonun siyasi açıdan herhangi bir değişime sebebiyet vermediği aşikar.
Körfez’de Katar – Suudi Arabistan rekabeti, gerilim sürüyor. Katar’ın OPEC’den çekilme kararı da bu gerilimli ortamda alınmış bir karar.
Sonuç olarak, Katar’ın OPEC’den çekilmesini “petrol”, “doğalgaz”, “tedarik”, “ihracat” gibi kavramlardan çok “dış politika”, “siyaset”, “bölgesel rekabet” gibi kavramlarla açıklamak gerekir. Katar, yine, Suudi Arabistan’a başkaldırmıştır.
[1] https://www.aljazeera.com/news/2018/12/qatar-withdraw-opec-january-2019-181203061900372.html, 3 Aralık 2018