Bugün NATO’ya üye devlet ve hükümet başkanları Brüksel’de bir araya geliyor. Bu Zirvede gözler ABD Başkanı Trump ve Avrupa Birliği üyesi olan NATO üyeleri ile Zirveye Avrupa Birliği’ni temsilen katılım sağlayan Donald Tusk, Jean-Claude Juncker, Federica Mogherini’ye çevrildi. Bu durumun nedeni Trump’ın NATO üyesi olan Avrupa Birliği üyelerini NATO savunma harcamaları konusunda hedefine koymuş olması. Bilindiği gibi Trump ABD Başkanı olmasıyla NATO’yu modası geçmiş bir örgüt olarak tanımlamış ve böylelikle de “NATO’nun mevcudiyeti devam edecek mi?” sorusunun gündeme düşmesine sebep olmuştu. Zaman içerisinde Trump’ın NATO-karşıtı pozisyonu yumuşadı, Trump NATO’yu demode örgüt olarak tanımlamaktan vazgeçti ama bu sefer de NATO’nun savunma harcamaları kriterine uymayan Avrupalı üyelerine deyim yerindeyse kafayı taktı. Trump savunma harcamalarının GSYH’nın %2’si olmasını öngören kritere riayet etmeyen üyeleri “free-rider” olarak görüyor, ABD’nin savunma maliyetlerinin büyük kısmına katlandığına işaret ediyor; açık açık söylemiyor ama mevcut durumun sürdürülebilir olmadığını ya da bizzat kendisinin sürdürmeyeceğini ima ediyor.
Bu noktada kimse Trump’ı “haksız eleştiri” yapmakla eleştiremiyor; zira rakamlar belli: ABD’nin savunma harcamaları NATO bütçesinin %73’üne tekabül ediyor. 2017 yılında NATO’nun Avrupa kanadının toplam savunma harcamaları GSYH’larının %1.50’sini, Kuzey Amerika kanadının savunma harcamaları ise GSYH’nın % 3.28’sini oluşturmuş; Kuzey Amerika kanadı derken Kanada’nın NATO savunma harcamaları kriterini karşıladığını kastetmiyorum. Kanada milli gelirinin sadece %1.23’sünü savunmaya ayırmış ki, bu savunma kriterinin karşılanmaması demek. ABD %3.50 oranı ile savunma harcamalarında zirvedeki yerini koruyor.
Trump’ın NATO savunma harcamaları konusunda “haksız eleştiri” yapmadığını bilen Avrupalılar ise kriteri karşılamıyor olmalarına rağmen savunma harcamalarını artırmaya başladıklarının altını çiziyorlar. 2016-2017 döneminde Avrupalı müttefikler ve Kanada savunma harcamalarını yaklaşık % 5 artırdı ve müttefiklerin bazıları NATO harcama kriterini 2024 yılına kadar karşılayacaklarını ifade eden ulusal planlar hazırladı.[i] Bu noktada Avrupalıların verdiği mesaj açık: savunma harcamaları kriterini bugün karşılamıyoruz ama yarın karşılarız. Burada NATO Genel Sekreteri Jens Stotenberg’e de iş düşüyor; Stoltenberg’den Avrupalı müttefiklerin savunma harcamalarını kriterini karşılayacakları konusunda Trump’ı ikna etmesi bekleniyor; yani Avrupalı müttefiklerin kefili konumunda şu anda Stoltenberg!
Bu noktada gözlemlediğim NATO’nun Avrupalı müttefiklerinin NATO savunma harcamaları çerçevesinde Trump’ın asimetrik bir ABD-AB ilişkisi kurmasına karşı direniyor olmaları. Avrupa Birliği adeta Trump’a NATO harcamaları konusunda haklı olabilirsin ama bu sana AB’yi küçümseme fırsatı vermez diyor.
Bu çerçevede, Avrupa Birliği Konseyi (Zirve) Başkanı Polonyalı siyasetçi Donald Tusk bugün başlayacak NATO Zirvesi öncesi Trump’a uyarı mahiyetinde bir seslenişte bulundu. Tusk “Sayın Başkan Trump: Amerika'nın Avrupa'dan daha iyi bir müttefiki yok ve olmayacak. Bugün Avrupalılar Rusya'dan ve Çin'den daha fazla savunma harcaması yapıyorlar ve bence hiç şüpheniz olmasın, Sayın Başkan, bu, ortak savunma ve güvenliğe yapılan bir yatırımdır” dedi. Bu açıklamadan çıkan önemli bir mesaj daha var; ABD-AB ilişkilerini germe Trump!
ABD-AB ilişkilerini germe Trump! diyenler ve demek isteyenler sadece Avrupalılar değil. ABD’nin duayen diplomatları da geçtiğimiz Pazartesi günü Trump’a bir mektup göndererek “Avrupa ile ilişkilerimizi bozma” dediler. Duayen diplomatlar, ABD'nin savunmaya Avrupalı müttefiklerinden çok daha fazla katkı yaptığını kabul ediyorlar, bu konuda Trump’a hak veriyorlar ama bütün NATO üyelerinin de şu anda savunma harcamalarını reel olarak artırdıklarını da belirtiyorlar. Yani ABD’li diplomatlar açısından savunma harcamaları meselesi ABD-Avrupa Birliği ilişkilerini gerecek kadar önemli değil.
Bugün veya yarın Trump, mutlaka, ABD’nin ortak savunmaya katkısının Avrupalı müttefiklerin katkısına nispetle orantısız ölçüde fazla olduğunu belirtecek ve müttefiklerinden NATO savunma harcamaları kriterini karşılamalarını isteyecek. Zirveye katılan hiç bir Avrupalı lider de bu isteğe itiraz edemeyecek. Ancak Trump bunu isterken Avrupalı müttefikleri azarlayacak mı yoksa ABD’li duayen diplomatların kendisinden istediği gibi savunma harcamalarının artması konusunda ısrarını yumuşak bir üslupta mı belirtecek? Bilmiyoruz! Ama Trump’ın üslubunun sert olması halinde Avrupalılar sadece üzülmeyecek ve tepki de gösterecek. Çünkü Avrupa Birliği ABD ile arasında asimetrik ilişki istemiyor. İlişkilerin zaten asimetrik olduğunu düşünüyorsak, Avrupalılar bu asimetrinin altının sürekli çizilmesini istemiyorlar demek sanırım daha uygun olacak.
[i] https://www.defensenews.com/global/europe/2018/03/15/results-are-in-heres-how-much-nato-allies-spent-on-defense-in-2017/, 15 Mart 2018