Avrupa Birliği’nde kişilerin serbest dolaşımı dört temel özgürlükten biridir ve kişilerin serbest dolaşımı denildiğinde, akla ilk gelen kişilerin serbest dolaşımı hükmünü içeren Roma Antlaşması değil, Schengen müktesebatı ve Schengen alanı olmaktadır.
Dörtü EFTA üyesi olan 26 devletin oluşturduğu Schengen alanı iç sınırlarda kontrolün kaldırılması, dış sınırların kontrolünün ise ortak kurallar ile yürütülmesi demektir. Ancak sözde Arap Baharı ile başlayan Avrupa’ya kitlesel sığınmacı akışı, Schengen alanına dahil ülkeler arasında gerginlikleri artırmış, devletler sınırlarında kontrollere başlamış ve dolayısıyla Avrupa entegrasyonu açısından büyük bir edinim olan Schengen alanının geleceği sorgulanmaya başlanmıştır.
Avrupa Komisyonu Başkanı Juncker’ın ifadesiyle “Avrupa entegrasyonunun benzersiz sembolünün” sona ermiş olduğu bile ileri sürülmüştür. Bu koşullarda Avrupa entegrasyon hareketinin Schengen üzerinden yıpranmaması için Schengen düzenlemelerinin geçici süreli olarak katılımcı devletlerin tamamı için askıya alınması önerilmiştir; bu önerinin öncelikli amacının Schengen alanı üzerinden Avrupalı siyasilerin laf dalaşının önlenmesi olduğu açıktır.
Schengen alanını korumaya çalışan da, Schengen’i eleştiren de, sığınmacı kabul eden de, sığınmacı kabul etmeyen ve iç sınırlarda kontrol başlatan da, kısaca Avrupa’da tüm siyasi liderler eleştiri oklarının hedefi olmuştur. Sonuçta Avrupa entegrasyonunun benzersiz sembolü, Avrupa Birliği’nde birlik ve dayanışma ruhunun olmadığının kanıtına dönüşmüştür.
Schengen alanı böyle sancılar içinde iken, bu sefer de Avrupa’nın gündemine “Askeri Schengen” oluşturması önerisi sokulmuştur. Hollanda Savunma Bakanı Jeanine Hennis-Plasschaert “Askeri Schengen”i Avrupa gündemine taşırken, “tehdidin var olduğu her yere kolayca gitmeliyiz” demiştir. Bu önerinin arkasında, askeri çevrelerin NATO askerlerinin, silah ve mühimmatlarının dolaşımında bürokratik süreçlerin uzunluğundan duyulan şikayetlerin olduğu aşikardır. Avrupa Parlamentosu’ndan Urmas Paet de askerlerin ve mühimmatlarınım sınırlardan geçişlerinin haftaları almasa bile günleri bulduğunu, Avrupa Birliği düzeyinde asker ve mühimmatların hareketlerini kolaylaştıracak yasal düzenlemelere ihtiyaç duyulduğunu belirtmiştir; önerisi “Askeri Schengen”dir.
Avrupa basınında NATO çevrelerinin Hollanda’dan gelen bu öneriden memnuniyet duyduğu, en azından hemen olmasa bile “Askeri Schengen” oluşumu için siyasi baskı yaratabileceğinin düşünüldüğü belirtilmektedir.
Amerika Birleşik Devletleri Avrupa Ordusu Komutanı Ben Hodges’un “Avrupa’da müttefik ordularının hareketi göçmenlerin seyahatinden daha zor demesi”[i] “Askeri Schengen” önerisine Birleşik Devletlerin olumlu yaklaştığının işareti olarak okunabileceği gibi bu önerinin arkasında Birleşik devletler mi var sorusunu akla getirmektedir.
Öneri gündeme gelmiştir ama bu öneriyi hayata geçirmek pek de kolay olacak gibi görünmemektedir. Öncelikle NATO üyeleri ile Avrupa Birliği üyeleri tamamıyla aynı devletler değildir. NATO üyesi olup, Avrupa Birliği üyesi olmayanlar, Avrupa Birliği üyesi olup NATO üyesi olmayanlar vardır. Dolayısıyla “Askeri Schengen” alanı sadece Birlik üyelerinin girişimiyle Avrupa Birliği düzeyinde oluşturulabilir ama Birlik üyesi olmayan NATO üyelerinin bu alana dahil olması için ilave hukuki düzenlemeler gerekecektir. Avrupa Birliği içinde “Askeri Schengen” alanı kurulur ve bu alana Birlik üyesi olmayan NATO üyeleri alınmaz ise, bu durumun ciddi bir siyasi krize yol açması muhtemeldir; zira böyle bir gelişme Avrupa Birliği’nin güvenliğini NATO üyelerinin güvenliğinin tamamından ayrıştırılması, Avrupa savunma ve güvenlik politikasının NATO’ya rakip olması anlamı taşıyacaktır.
Diğer taraftan Schengen alanında sorunlar yaşanırken ve alanın geleceği tartışılır iken, Schengen alanı modeli üzerinde “Askeri Schengen” yaratma önerisi, mevcut koşullar itibarıyla, zamansız bir öneri gibi durmaktadır.
Ancak Schengen alanının başarısızlığı örneği açısından ileri sürebileceğimiz “Askeri Schengen" alanının zamansız bir öneri olduğu argümanı, günümüzde Avrupa’nın askeri ve savunma konularında daha sıkı işbirliğini tartışmakta olduğu, hatta Avrupa Ordusunun kurulmasının gündeme getirildiği günümüzde, isabetli bir öneri olduğu gerekçesi ile çürütülebilir de.
[i] http://www.politico.eu/article/call-for-military-border-schengen-to-get-troops-moving-nato-eu-defense-ministers/,