Birleşik Krallık’ta başbakanlık ofisi, Kral 1. George’un bakanlar kuruluna başkanlık etmekten vazgeçmesi ve toplantılara başkanlık etme görevini devretmesi ile oluşmuştur. İlk başbakan olarak 1725-1742 tarihleri arasında görev yapan Robert Walpole ve Mayıs ayında istifasını sunan Theresa May ile birlikte günümüze kadar 76 başbakan görev yapmıştır ve günümüzde Britanya siyasetinde 77. başbakanın kim olacağı tartışmaları sürmektedir.
Birleşik Krallık başbakanlarından sadece 10’u İskoçtur.[1] İrlanda doğumlu iki başbakan görev yapmıştır;[2] Galler’den hiç başbakan çıkmamıştır. [3] İskoçya’dan günümüze kadar sadece 10 başbakan çıkması İskoçların siyaset ile pek ilgilenmedikleri ya da İskoçya’nın Britanya siyasetinden dışlanması ile ilgili değildir; (Parantez açarak belirteyim, özellikle İşçi Partisi İskoç siyasileri siyasetin zirvelerine taşımıştır, Tony Blair ve Gordon Brown örneklerinde görüldüğü gibi); bu Britanya siyasetine ve özellikle Muhafazakar Partiye İngilizlerin hâkim olmasıyla ilgilidir.
Birleşik Krallık’ta yeni başbakanın kim olacağı meselesi gündemde iken, başbakanlık için ismi geçen Boris Johnson yeni başbakanın İskoç olmasının “kabul edilemez” olduğunu belirtmiştir; Johnson 2005’de de Birleşik Krallık’ın bir İskoç tarafından yönetilmesinin “düşünülemez” olduğunu açıklamıştı.[4] Bu tuhaf açıklamaların İngiliz halkı üzerine etkisi nasıl cereyan etmektedir bilemeyiz ama bu ve buna benzer açıklamalar İskoçları Birleşik Krallık içinde yabancılaştırmaktan ve İskoç bağımsızlık hareketini güçlendirmekten başka sonuç üretemez.
Zaten Brexit, İskoçları kendi iradelerinin aksine Avrupa Birliği dışına sürüklemekle İngilizler ve İskoçları ayrıştırma yönünde en etkili faktör olmaktadır; henüz beş yıl önce Birleşik Krallık’tan ayrılmak istemediği referandum sonucu ile teyit edilen İskoçya’da bağımsızlık talepleri tekrar yüksek sesle ifade edilmektedir. Boris Johnson’un ifadelerine benzer ifadeler ise Brexit’in ayırıcı etkisinin “tuzu biberi olur.”
Aslında, en azından kısa vadede, Boris Johnson’un bir İskoç başbakandan çekinmesinin nedeni yoktur; zira kendisi ile birlikte başbakanlık için adı geçen Jeremy Hunt da İskoç değildir; yeni başbakan Muhafazakar Partiden çıkacaktır ve Parti İngilizlerin kontrolündedir; ülkenin içinde bulunduğu koşullarda bir İskoç başbakanın birleştirici ve yapıcı olması pek muhtemel iken başbakanlık koltuğuna bir İskoç oturmayacağı açıktır.
Brexit sürecinde İngilizler ve İskoçlar ayrı düşerken, adadaki bazı siyasetçilerin deyimiyle ada siyaseti hiç bu kadar İngiliz olmamışken, Birleşik Krallık’ın –şimdilik- son İskoç başbakanı, İskoçya Birleşik Krallık’tan ayrıldığı takdirde Birleşik Krallık tarihinin son İskoç başbakanı olacak olan Gordon Brown’dan bir uyarı gelmiştir. Brown milliyetçi ve muhafazakârların ülkeyi parçalanmaya sürüklediğini, birlik ve bütünlüğü tehlikede olan Birleşik Krallık’ın varoluşşal bir sorun içinde bulunduğunu belirtmiştir. Brown muhafazakârların, maliyeti İskoçya’nın ayrılması bile olsa Brexit’i gerçekleştirmekteki kararlılığı karşısında şaşkınlığını belirtirken, özellikle başbakan olması pek muhtemel Boris Johnson’un Birleşik Krallık’ın temellerini sarsmakta olduğunu ifade etmiştir. [5] Zira Johnson Birleşik Krallık Parlamentosunda İskoç temsilini azaltmayı ve İskoç Parlamentosuna devredilen yetkileri kısmayı planlamaktadır.
Brown, bu uyarısı ile, üstü kapalı olarak Muhafazakarlara Boris Johnson’u başbakan yapmayın demektedir; ancak İngiliz-İskoç ayrımı mevzusunda Boris Johnson üzerine bu kadar dikkat çekmek, asıl ve daha büyük sorunun göz ardı edilmesine neden olmaktadır; zira İngiliz ve İskoçların yollarını ayırma potansiyeli aslen Johnson'da değil Brexit’tedir.
Son İskoç Başbakan Gordon Brown’un dikkatleri Boris Johnson’a çekmekle birlikte aslen kendisi gibi ülkesi İskoçya’nın Birleşik Krallık’tan ayrılmamasına ve Birleşik Krallık’ın birlik ve bütünlüğüne önem verenler adına Brexit’in pek muhtemel parçalayıcı etkilerine dikkat çekmesi ve Brexit’in önlenmesi, önlemeyecek ise Birleşik Krallık’ın parçalanmaması için reçete sunması çok daha anlamlı olacaktır.
[1] https://www.scottishfield.co.uk/living/ten-prime-ministers-who-were-made-in-scotland/
[2] https://www.quora.com/How-many-British-Prime-Ministers-have-been-from-Ireland
[3] https://londonist.com/2013/09/where-was-the-prime-minister-born-mapped
[4] https://www.businessinsider.com/boris-johnson-ban-scottish-people-from-being-prime-minister-2019-6
[5] https://www.scotsman.com/news/politics/gordon-brown-says-union-is-in-more-danger-than-ever-from-nationalism-1-4953379