Afganistan’ın iç ve dış siyasetini takip edenlerin malumu olduğu üzere, 2010 yılında Rusya Afganistan’a 14.000’den fazla Kalaşnikof tüfek bağışlamıştır. Bu bağışın amacı Afganistan’ın kuzeyindeki güvenlik durumunun gittikçe kötüleştiği ve narkotik maddelerin Rusya ve Orta Asya ülkelerine sokulmakta olduğu bir dönemde Moskova'nın Afganistan'a askeri olarak yardımcı olmak istemesidir.[1] 2016 yılının başında ise Rusya Afganistan’a 10.000 Kalaşnikof tüfek ve milyonlarca cephane hediye etmiş; Taliban ile mücadelesinde zorlanmakta olan Afgan yönetimi de bu hediyeyi memnuniyetle karşılamıştır. Afgan güvenlik danışmanı Hanif Atmar “bu hediye Afganistan’ın bir dostundan, Afganistan ve bölgenin içinden geçtiği hassas bir dönemde gelmiştir” derken, silah hediyesini iki ülke arasındaki “derin dostluğun” sembolü olarak nitelendirmiştir. [2] Afganistan’ın 1979’da Sovyetler tarafından işgal edildiği ve Sovyet askerinin ancak 1989’da Afganistan’dan çekilmeyi tamamladığını düşünürsek, iki ülke arasındaki “derin dostluk” kavramı oldukça tuhaf kaçmaktadır; güvenlik danışmanı Atmar “mevcut dostane ilişkiler” demiş olsaydı, Afganistan ve Rusya arasında ilişkilerin zaman içinde ne ölçüde gelişmekte olduğunu vurgulamakta daha başarılı olurdu.
Geçtiğimiz Nisan ayında da Afganistan, Rusya'dan ordu ve polis güçlerinin eğitimi ve askeri malzeme gönderilmesi hususlarında yardım istemiştir. Afganistan Dışişleri Bakanlığı yetkilisi özellikle Rus yapımı helikopter ve uçaklara ihtiyaç duyduklarını açıklamıştır.[3]
Neticede Afgan güvenlik güçlerinin dış askeri yardıma ihtiyacı vardır; güvenlik koşulları kötüleştikçe de bu yardıma olan ihtiyaç artmaktadır. Rusya da Afganistan’ın içinde bulunduğu koşulları Afganistan ile ilişkilerinin geliştirilmesi için bir fırsata dönüşmek hususunda rasyonel bir politika izlemektedir; bu politikanın bir diğer amacı Afganistan’ın tamamıyla ABD’nin güdümüne girmemesini sağlamaktır.
Ancak tahmin edileceği üzere Rusya’nın Afganistan’a askeri yardımı ABD tarafından hoş karşılanmamaktadır. ABD’li yetkililer Rusya’nın aktif Afganistan politikasının asıl amacının ABD’yi ve NATO’yu zayıflatmak olduğunu ileri sürmektedir. Rusya’nın Suriye’de Esad rejimine verdiği desteğin de altını çizen yetkililer, bu durumu Rusya’nın “askeri yayılması” olarak okumaktadır. Ortalarda “Rus emperyalizmi” kavramı dolaşıp durmaktadır.
Hal böyle iken, birkaç gün önce, Rusya Dışişleri Bakanı Lavrov dikkat çekici bir iddia ile gündeme gelmiştir. Lavrov ABD’nin Afganistan'a Rusya'dan gelen binlerce Kalaşnikof tüfeğini atmak ve bunların yerine Amerikan eşdeğerleri satın almak için baskı yapmakta olduğunu ileri sürmüştür. Lavrov ABD’nin Afganistan’a “Kalaşnikofları bırak, Amerikan silahı kullan” baskısının arkasında yatan asıl amacın Afganistan’ı Rusya’ya karşı silahlandırmak olduğunu ima etmiştir. Üst düzey bir Rus diplomatı da, Washington’ın Afgan hükümetine Rus helikopterlerini almayı bırakmasını ve yerine ABD yapımı helikopterler almasını önerdiğini belirtmiştir.
Bazı uzmanlar ABD’nin Afganistan’a yönelik “Kalaşnikofu bırak, ABD silahı kulan” baskısını Rusya ve ABD arasındaki silah satış rekabetine bağlamaktadır. Profesör Petras’ın ifadesiyle Ruslar uzunca bir süre silah satışıyla uğraşmaktadır ve yeni pazarlar bulmakta oldukça başarılıdır.[4] Zaten Rusya, ABD'den sonra dünyanın ikinci büyük silah ihracatçısı konumundadır. Rusya’nın en büyük pazarı Asya ülkeleridir; ikinci sırada ise silah ticareti rekabetinin en yoğun olduğu Ortadoğu ve Kuzey Afrika ülkeleri bulunmaktadır.[5]
Mevcut tablo silah satışlarında ABD’nin en büyük rakibinin Rusya olduğunu gözler önüne sermektedir. Bu durumun ABD yönetimini için rahatsızlık verici olması anlaşılabilir. ABD’nin bu rahatsızlığı özellikle Asya ülkeleri söz konusu olduğunda daha da büyümektedir. Zira Rusya Asya ülkelerinde en büyük silah ihracatçısıdır; silah ihracatının % 70’i Asya ülkelerine yöneliktir. Dolayısıyla ortada ABD açısından önemli bir soru bulunmaktadır; ABD Asya’yı en büyük rakibine kaptırmakta mıdır yoksa çoktan kaptırmış mıdır?
Peki Lavrov’un yukarıda bahsi geçen iddiasına şaşırdık mı? Hayır. Çünkü Afganistan Soğuk Savaş Sonrası Dönemin Sonu olarak tanımlamayı tercih ettiğim günümüzde ABD-Rusya arasındaki yeni soğuk savaşın sahnelerinden biridir. Gelecekte Rusya’nın ve ABD’nin aralarındaki rekabet kapsamındaki hamlelerinin büyük çoğunluğunu Afganistan üzerinde göreceğiz.
[1] http://archive.pajhwok.com/en/2010/11/08/afghanistan-receives-russian-arms-donation, 8 Kasım 2010
[2] http://www.businessinsider.com/russia-just-gave-afghanistan-a-donation-of-10000-automatic-rifles-2016-2, 24 Şubat 2016
[3] https://www.rbth.com/news/2017/04/16/afghanistan-asks-russia-for-support-in-supplies-and-training-for-military_743721, 16 Nisan 2017
[4] http://www.iran-daily.com/News/206312.html, 16 Aralık 2017
[5] https://www.chathamhouse.org/publication/russias-role-arms-exporter-strategic-and-economic-importance-arms-exports-russia, 20 Mart 2017