Hindistan’ın İslam coğrafyası ile ilişkileri –Pakistan hariç- temelde ekonomik çıkarlar ve enerji ihtiyacı faktörleri tarafından şekillenmiştir.
“Herkes ile dost ol”, “bölgesel çatışmalarda taraf tutma” ve “iç işlere karışma” ilkeleri doğrultusunda dış politika uygulayan ve etkili bir yumuşak güç olmaya çalışan Hindistan’ın Afganistan ile ilişkileri de ekonomik ve sosyo-kültürel sütunlar üzerinde inşa edilmiştir.
Uluslararası politikada yumuşak güç olma adına sosyo-kültürel ilişkilerin öneminin farkındalığı ile Hindistan hükümeti binlerce Afgan öğrenciye burs imkânı sağlamaktadır; her yıl yaklaşık 1.500 Afgan öğrencisi Hindistan’a eğitim amaçlı gitmektedir.
Hindistan her ne kadar komşusunda ciddi güvenlik sorunları olsa da, Afganistan’da yatırımlarını artırma gayreti içindedir. Hindistan ile Afganistan arasındaki ticaret hacmi 2014-2015 yıllarında 684 milyon Dolara ulaşmıştır.[1] Taraflar önümüzdeki beş yıl içinde yatırım ve ticaret hacmini 10 milyar Dolara çıkarmayı hedeflemektir. Ayrıca 2011 yılında taraflar arasında imzalanan Stratejik Ortaklık Anlaşması ile Hindistan Afganistan’a alt-yapı, eğitim ve kalkınma konularında yardım sağlamakta ve teknik destek vermektedir.
Hindistan ve Afganistan aralarındaki ticaret hacmini artırabilmek amacıyla hava koridoru oluşturma konusunda anlaşmışlardır. Ancak tarafları aralarında hava koridoru oluşturma girişimine iten asıl neden komşuları Pakistan’dır. Pakistan Afganistan-Pakistan Transit Ticaret Anlaşması’na Hindistan’ın dahil olmasını da istememiş, Hindistan ve Afganistan’ın Pakistan ülkesi üzerinden ticaret yapmalarını engellemek amacıyla ülkesinde karayolu ve demiryollarının kullanımına izin vermemiştir.[2] Zira Pakistan Af-Pak bölgesinde Hindistan mevcudiyetini istememektedir. Diğer taraftan Pakistan, transit ülke konumunu da karaya-kilitli Afganistan üzerinde bir baskı unsuru olarak kullanmaktadır.
Dolayısıyla Hindistan ve Afganistan aralarındaki ticarete engel olma eğilimi gösteren Pakistan’ı hava koridoru marifetiyle devre dışı bırakmaya çalışmaktadır. Bugün, 15 Haziran 2017 tarihi itibarıyla, Afganistan-Hindistan hava koridorunda ilk kargo uçağının uçuşu gerçekleşmiş olacaktır. [3]
Kısaca Hindistan ve Afganistan arasındaki hava koridoru Hindistan’ın Pakistan’a karşı bir hamlesidir ve Pakistan’ın “çevrelenme korkusunu” tetikleyecektir.
Diğer taraftan Afganistan’da gittikçe kötüleşen güvenlik koşulları ve Taliban’ın bazı bölgelerde ilerleyişi Delhi için ciddi endişe kaynağıdır; hatta Afganistan ülkesinin %40’ının Taliban ve isyancı örgütlerin kontrolüne geçmiş olduğu tahmin edilmektedir.[4]
Delhi için öncelikli mesele Afganistan’ın teröristlere güvenli liman olmasının ve terörizme destek verdiğini iddia ettiği Pakistan’ın eksenine girmesinin engellenmesidir; bu amaçla da Delhi Afgan Hükümeti ile dostça ilişkiler kurma ve sürdürmenin öneminin farkında olup, Afgan güvenlik güçlerinin eğitimine de destek olmakta, terörizm ile mücadele gerekçesiyle Afganistan’a silah satmaktadır.[5]
26 Haziran 2017 tarihinde ise Hindistan Başbakanı Narendra Modi ABD Başkanı Trump ile bir araya gelecek. Liderlerin gündeminde ikili ilişkiler ve bölgesel sorunların yer alacağı biliniyor. Uzmanlar ABD’nin Paris Anlaşmasından çekilmesi meselesi ve küresel ısınma sorununun görüşmeye damga vuracağını tahmin ediyor olsalar da; şahsen Modi’nin bu görüşmede iki taraf arasında uyuşmazlıklara değil ortak çıkar konularına öncelik vereceğini düşünüyorum; dolayısıyla görüşmenin ana gündemini terörizm ile mücadele konusu ve Afganistan’da kötüleşmekte olan koşullar oluşturacak.
Bilindiği gibi ABD’nin eski Başkanı Obama, ABD ordusunu Afganistan’dan çekme niyetinde idi; Ancak Afganistan’daki koşullar Obama’nın Amerikan askerini Afganistan’dan çekme planının uygulanmasını yavaşlattı; Obama görevdeki son yılı olan 2016’da Afganistan’da 8.400 Amerikan askerinin kalmaya devam edeceğini açıklamıştı.
Obama Afganistan’dan çekilme planını uygulayamayarak, Afganistan’da Amerikan askerinin varlığı meselesini Trump dönemine miras bıraktı.[6] ABD basınında yer alan haberlere göre, bu mirası devir alan Trump’ın ekibi ABD’nin Afganistan politikasının nasıl ilerleyeceği konusunda çalışmalarını sürdürüyor; bu çalışmalar tamamlanmadığı müddetçe de Trump’ın Afganistan’da ABD’nin askeri varlığını artırıp artırmayacağı netlik kazanmayacak.
Trump’ın Afganistan’da bulunan ABD askeri sayısını azaltmayacağı, ancak bu sayıya ciddi bir ilave yapmak istemediği, buna karşın NATO’nun Avrupalı müttefiklerinden Afganistan’a daha fazla asker göndermelerini isteyeceği tahmin ediliyor ki; bu da Trump’ın NATO müttefiklerini sıkıştırmak için askeri harcama kriteri yanı sıra Afganistan meselesi gibi süregelen sorunları da araçsallaştırması demek.
Şimdi gözler Trump’ın Afganistan’da ABD askeri varlığı konusunda vereceği karara odaklanmış durumda; hal böyle iken Narendra Modi’nin ABD ziyaretinin zamanlaması ayrıca önem kazanmakta. Zira Hindistan Afganistan’da güvenliğin sağlanması ve korunması, terör örgütleri ile etkin mücadele edilmesi amacıyla NATO ve dolayısıyla ABD askeri varlığının Afganistan’da sürdürülmesi gerektiğini düşünüyor; hatta Afganistan’da ABD askeri varlığını azaltma tercihindeki Obama’dan sonra Trump’ın başkanlık koltuğuna oturması bazı çevrelerce Hindistan açısından bir fırsat olarak nitelendirilmişti.
Hindistan’ın Afganistan’da NATO askeri varlığını sürdürmesini istemesi, kesinlikle Afganistan’ın kendi ayakları üzerinde durmasını istememesi şeklinde okunmamalı. Ancak Hindistan Hükümeti Afganistan’ın siyasi istikrarı, ekonomik kalkınması ve terörizm ile mücadele kapasitesini artırması için NATO askerini vazgeçilmez görüyor. Bu arada hatırlatalım; Hindistan’ın Afganistan’da herhangi bir askeri varlığı söz konusu değil.
Bakalım Modi Afganistan’a dair hükümetinin görüşlerini Trump’a hangi kavramları kullanarak aktaracak? Trump’ın Afganistan’daki Amerikan askeri mevcudiyeti konusunda kararı ne olacak? Trump kararında Modi’nin ziyaretinin etkisi olacak mı?
[1] https://www.mea.gov.in/Portal/ForeignRelation/Afghanistan_Dec_2016.pdf
[2] http://annx.asianews.network/content/india-afghanistan-push-early-implementation-air-corridor-project-41466
[3] http://zeenews.india.com/india/afghanistan-india-air-corridor-to-become-operational-from-june-15-2011101.html
[4] http://thediplomat.com/2017/06/how-afghanistan-is-challenging-indias-good-terrorist-bad-terrorist-stand/
[5] http://www.reuters.com/article/us-afghanistan-india-defence-idUSKCN10X29W
[6] Dilek Yiğit, Trump Afganistan'da Amerikan Askeri Varlığını Artıracak mı?, http://soyledik.com/tr/makale/5799/trump-afganistanda-amerikan-askeri-varligini-artiracak-mi--doc-dr-dilek-yigit.html