Şanlı tarihimizde kurulmuş 16 Türk Devleti’nden biri olan Timurlular Devleti/İmparatorluğunun kurucusu Emir Timur’un “Dünya çok küçük olduğu için bütün dünyada bir tek devlet olmalıdır.” sözünü herhalde duymayan yoktur. Evet, bir zamanlar bütün dünyanın tek bir devletle çatısı altında yönetilmesi gerektiği düşüncesini dile getiren Timur’un kurduğu devletin küçük bir parçası olmuş Afganistan’ı, 9 Mart 2020 itibarıyla bir değil iki Cumhurbaşkanı yönetmek istiyor.
Öncelikle durumun açıklığa kavuşması için kırk yıldır, darbeler, iç savaşlar ve işgaller ile adeta can çekişen Afganistan’da, seçimlerde en çok oyu alan iki adayın kendilerini ülkenin Cumhurbaşkanı olarak ilan etmelerine nasıl gelindiğine değinelim.
Afganistan Seçim Yasanına göre 20 Nisan 2019’da yapılması planlanan Cumhurbaşkanlığı seçimi iki kez ertelenerek 28 Eylül 2019’da yapıldı. Milli Birlik Hükümeti Cumhurbaşkanı Eşref Gani ve MBH İcra Başkanı Abdullah Abdullah’ın öne çıktığı seçimlerde toplam 14 aday yarıştı.
Afganistan Bağımsız Yüksek Seçim Komisyonu (ABYSK) kesin olmayan seçim sonuçlarını 19 Ekim’de açıklayacağını duyurmasına rağmen seçim süreci, oyların kullanılma şekli ve zamanına yönelik itirazların çok olmasından dolayı ilk sonuçlar ancak 22 Aralık 2019’da açıklanabildi. ABYSK, kesin sonuçları ise 18 Şubat 2020’de açıkladı. ABYSK’nin açıkladığı sonuçlara göre oyların yüzde 50,64’ünü Eşref Gani, 39,52’sini Abdullah Abdullah aldı.
Sonuçların açıklandığı akşam, ABYSK’yi Eşref Gani’ye çalışmakla suçlayan Abdullah, kanıtlarla birlikte yaptıkları bütün itirazlara rağmen ABYSK’nin 300 bin geçersiz oyu, Eşref Gani lehine geçerli saydığını bu sonuçları kabul etmeyeceğini, halkın gerçek oyunu alarak kendisinin Cumhurbaşkanı seçildiğini ve yakında kendi hükümetini kuracağını açıkladı. -Zira Afganistan seçim yasalarına göre oylar parmak izi alındıktan sonra kullanılmalıydı. Abdullah’ın itiraz ettiği 300 bin oy ise parmak izi alınmadan normal kimlik gösterilerek kullanılan ve belki de sonradan üretilen oydu. Çünkü Afganistan’da kimlik belgesi elde etmek hatta bir kişiye birkaç tane kimlik belgesi çıkarmak çok kolaydır.- Aynı akşam Eşref Gani de bir zafer mitingi düzenleyerek yakında yemin töreni düzenleyeceğini açıkladı.
19 Şubat 2020’de Afganistan Türklerinin Lideri General Raşit Dostum, katıldığı bir mitingde Abdullah’ın kuracağı hükümeti destekleyeceğini söyledi ve kendisini destekleyenlerden zafer mitingleri düzenlemelerini istedi. Eşref Gani’nin yemin töreni düzenleme hamlesine karşı hamle yapan Abdullah, kendisinin de yemin töreni düzenleyeceğini açıklayarak iki ile yeni vali atadı ve bir ilin valisi de Abdullah’ı desteklediğini açıkladı. Ayrıca Abdullah illere vali atama işleminin devam edeceğini ilave etti.
Afganistan’da en çok oyu alan her iki adayın da yemin töreni düzenleyip iki hükümet kurma çabaları ABD’nin çıkarlarına uygun olmayacağı ve ABD ile Taliban arasında imzalanan barış anlaşması sürecine zarar vereceği için, ABD baskıları sonucunda bir defa ertelenen yemin törenleri 9 Mart 2020 yapıldı.
Cumhurbaşkanlığı Sarayında yapılan Eşref Gani’nin törenine ABD başta olmak üzere birçok ülkenin büyükelçisi katıldı. MBH İcra Başkanlığı Sarayında yapılan Abdullah’ın törenine ise hiçbir ülke temsilcisinin katılmadığı gözlemlendi. Ayrıca Rusya, İran, Türkiye, Özbekistan büyükelçilerinin iki törene de katılmadıkları dikkatlerden kaçmadı. Şu ana kadar ABD/Batı ve Birleşmiş Milletler Afganistan temsilciliğinin arabuluculuğu ve baskılarına rağmen kendi mevzilerinden geri adım atmaya yanaşmayan Abdullah Abdullah ve Eşraf Gani, kuracakları hükümetin her kesimi temsil edeceğini açıkladılar. Şimdiye kadar gelinen durumu açıkladıktan sonra biraz da Abdullah ve Eşref Gani’yi destek veren siyasi parti ve hareketler ve bunların ülke içerisinde ve devletteki nüfuz alanından bahsedelim.
Abdullah’ı Destekleyen Etnik Grup, Siyasi Parti ve Hareketler
1- Cemiyeti İslami Partisi. Bu parti Taciklerin çoğunluğunu temsil eder. Bu partiyi destekleyen Tacikler, daha çok orta Afganistan illerinde kısmen de kuzey, doğu ve batı ve güney illerinde yaşarlar.
2- Milli İslami Cünbiş Partisi. Bu parti, General Raşit Dostum liderliğindeki Afganistan Türklerinin yüzde 75-80’nini temsil eder. Afganistan Türkleri, Kuzey Afganistan/ Güney Türkistan illerinde yoğun şekilde, doğu, batı, güney ve orta illerde az sayıda yaşarlar. Günümüzde doğu ve batı illerinde yaşayan Türklerin çoğunun, merkezi hükümetlerin asimilasyon politikaları sonucunda kendi dillerini unuttuklarını ifade etmek gerekir.
3- Vahdeti İslami, Vahdeti Halk Partileri. Bu iki parti Hazara Türklerinin yüzde 80-85’ini temsil eder. Hazaralar, yoğun olarak orta illerde az sayıda da ülkenin diğer bölgelerinde yaşarlar.
4. Peştunların daha küçük parti ve bazı grupları. Peştunlar en çok güney illerde çok az sayıda diğer bölgelerde yaşarlar.
Eşref Gani’yi Destekleyen Etnik Grup, Siyasi Parti ve Hareketler:
1- Peştunların çoğunluğu.
2- Hazara, Tacik ve Türk’lerden küçük gruplar.
Milli Birlik Hükümetinin Cumhurbaşkanı olması ve iktidarın uzun yıllardan beri Peştunların elinde olması Eşref Gani için büyük bir avantajdır zira ordu, polis, istihbarat doğrudan Eşref Gani’nin emri altındadır. Ama iş, etnik gruplar arasında yaşanacak olası silahlı çatışma noktasına gelirse ordu ve polisin parçalanması kaçınılmaz olur. Çünkü hem poliste hem de orduda “Milli Ordu”, “Milli Polis” olma ruhu ve düşüncesinden ziyade etnik kimlik ve siyasi düşünceye dayanan fikirler hâkimdir.
Son olarak, durum iyice kontrolden çıkarsa Taliban Hareketi’nin de Eşref Gani’yi destekleme ihtimali daha yüksektir. Hem İkisinin de Peştun olması hem de Taliban’ın daha sonra iktidara gelebilmesi bakımından bu seçenek öne çıkar. Çünkü tek başına Eşref Gani ve timi Taliban için kolay bir lokma olacaktır. ABD/Batı’nın ve Rusya gibi bazı ülkelerin hangi tarafı desteklediğini ise ABD ve yörüngesindeki ülkelerin Eşref Gani’nin törenine katılmaları ve Rusya, İran, Türkiye, Özbekistan gibi ülkelerin her iki törene de katılmamayı tercih etmeleri, açıklığa kavuşturuyor diyebiliriz. Ne var ki, 19 yıldır savaştığı Taliban’la masaya oturmak zorunda kalan ya da Taliban’la barışmayı kendi çıkarlarına uygun olacağını düşünen ABD/Batı, durumun iyice kontrolden çıkıp Afganistan’da yeni kaos hatta savaşla karşı karşıya kalmayı da hiç istemeyecektir.
Bundan Sonra Ne Olabilir?
1- ABD’nin arabuluculuğu ve baskısı sonucunda Taliban ile anlaşma yapılana kadar, seçimler iptal edilip, Milli Birlik Hükümeti devam edebilir.
2- Milli Birlik Hükümeti gibi bir isim altında iki tarafın da yer aldığı yeni bir koalisyon hükümeti kurulabilir. Bu ihtimale taraflar kolay yanaşmayacaktır çünkü böyle yapacak olsalardı ayrı ayrı yemin töreni düzenlemelerine gerek yoktu. Ancak yine de en büyük ihtimal bu senaryo. Zira 10 Mart’ta ABD Dışişleri Bakanı “Biz paralel hükümet istemiyoruz aynı zamanda silahlı kuvvetlerin siyasi amaçlar için kullanılmasını da istemiyoruz.” yönünde bir açıklama yaptı.
3- İki tarafta kendi isteklerinde ısrar edebilirler.
Üçüncü seçenek gerçekleştiği takdirde ülkenin bir iç savaşa sürüklenmesi kaçınılmazdır. Herhangi bir silahlı çatışma durumu olursa bu ilk olarak Kuzey Afganistan’da yaşanır. Bunun;
1. Sebebi, Afganistan Merkezi Hükümetinin Türklere yönelik haksız politikaları nedeniyle Türkler arasında Merkezi Hükümete karşı baş kaldırma hatta Kuzeyde ayrı bir devlet kurma düşüncesi hep var olmuştur.
2. Sebebi ise Kuzey Afganistan’ın demografik yapısıdır. Kuzey Afganistan’da yüzde 85-90 oranında Türkler yaşadığı için 4- 5 ilde kontrolü ele geçirmeleri birkaç gün sürmez. Bu da işlerin kontrolden çıkması durumu için Abdullah ve destekçilerinin en büyük hamlesi olacaktır.
Bu makale ilk olarak Diplomatic Observer dergisinin Nisan 2020 sayısında "Post-Election Afghanistan" başlığıyla yayınlanmış; 15 Mart 2020'de yazılmıştır.