Kıbrıs’taki BM Barış Gücü (BMBG) [UNFICYP] BMGK’nin 4 Mart 1964 tarihli ve 186 sayılı Kararı uyarınca kuruldu. 27 Mart 1964 tarihinde Ada’da konuşlandı. Başlangıçta görev süresi 3 ay olarak belirlendi. Mart 1965’den itibaren görev süresi 6 ay oldu. Geçen 59 yıl içinde UNFICYP’in görev süresi 119 kere uzatıldı. [1]
BMGK Ocak 2023 sonunda toplanarak UNFICYP’in görev süresi hakkında karar alacaktır. Günümüzün şartlarında da UNFICYP’in görev süresinin 6 ay uzatılması beklenmektedir.
Ada’da konuşlanmasından itibaren UNFICYP’in görev süresi hakkındaki uygulama, BMGS’nin ve BMGK Başkanı’nın uyuşmazlığın “ilgili taraflarıyla” [parties concerned] (Kıbrıs Türk tarafı, Kıbrıs Rum tarafı, Türkiye ve Yunanistan ve ayrıca İngiltere) ayrı ayrı istişare etmeleri ve bu istişareleri ve sonuçlarını BMGS’nin BMGK’ne sunduğu dönemsel raporda (veya rapora ek belgede) kaydetmesi şeklinde olmuştur. BMGK’nin UNFICYP’in görev süresini uzatan kararlarında BMGK’nin 186 sayılı Kararı uyarınca mevcudiyeti varsayılan “Kıbrıs Hükûmeti” kavramına yer verilmiştir. Bununla beraber, Kıbrıs Türk tarafı ile de istişare edildiği ayrı bir paragrafta kaydedilmiştir. Garantör devletlerle olan istişareler de not edilmiştir. Bu uygulama temel unsurları itibariyle 2000’li yılların başına kadar devam etmiştir.
2000’li yılların ortasından itibaren Türkiye ve KKTC, UNFICYP’in görev süresinin uzatılması hakkında “Kıbrıs Türk tarafıyla” (KKTC) istişare edilemediğine dair açıklamalar yapmaya başlamışlardır. Türkiye’nin BMGK üyesi olduğu 2009-10 döneminde BM’deki Daimî Temsilcilerimiz, sırasıyla, Büyükelçi Baki İLKİN ve Büyükelçi Ertuğrul APAKAN bu konuda Türkiye’nin itirazlarını BMGK’de dile getirmişler ve karar tasarılarının oylanmasında aleyhte oy vermişlerdir.
BMGK UNFICYP’in görev süresini 29 Temmuz 2022’de uzatırken yine Kıbrıs Türk tarafı – KKTC ile istişare etmemiştir. KKTC Dışişleri Bakanlığı yaptığı açıklamada [2] “…Kıbrıs Türk halkının iradesi ve egemenliği yok sayılarak, Kıbrıs Türk tarafının rızası yine alınmamıştır…BMGK’nin, yine sadece Rum tarafının mutabakatıyla, BMBG’nün (UNFICYP) adanın tümü üzerindeki faaliyetlerine ilişkin görev süresini uzatması bir takım tedbirler almamızı gerektirmektedir…” şeklinde itirazda bulunmuştur.
Türkiye Dışişleri Bakanlığı’nın açıklamasında da [3] “Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) Dışişleri Bakanlığı’nın sözkonusu kararla ilgili olarak yaptığı açıklamayı tümüyle destekliyoruz. BMBG’nün görev süresi uzatılırken KKTC’nin rızasının alınmaması, BM’nin yerleşik uygulamalarına aykırıdır. Kıbrıs Türk halkının müktesep haklarının da ihlalidir. KKTC makamlarının bu adaletsizliği gidermek üzere atacağını duyurduğu adımlara ülkemiz tam destek verecektir” şeklinde kararlı bir ifade kullanılmıştır.
BMGK Ocak 2023’ün sonunda toplanarak UNFICYP’in görev süresi hakkında karar alacaktır. Bu dönemde de BM “yerleşik uygulamayı” ihlâl ederek KKTC (Kıbrıs Türk tarafı) ile istişarede bulunmazsa KKTC’nin “almaları gerekeceğini” 6 ay önce açıkladığı “bir takım tedbirleri” uygulamaya koymasının kaçınılmaz olduğunu düşünmekteyiz. Bize göre alınması gereken karar, UNFICYP’in KKTC topraklarındaki faaliyetlerinin ve varlığının 31 Ocak 2023 saat 23:59 - 00:00’da sona erdirilmesi yolunda olmalıdır. Türk tarafının Kıbrıs konusundaki kararlılığının izharı bakımından bunu zaruri görmekteyiz.
Bu konudaki bazı tespit ve görüşlerimizi aşağıda vurgulamakta fayda görüyoruz:
●UNFICYP 1964'de BMGK’nin 186 Kararı ile sözde “Kıbrıs Cumhuriyeti’nin” aslında Rum “Hükûmeti’nin” rızasına bağlı olarak kurulmuştur. Masrafının büyük miktarını GKRY ve Yunanistan öder. UNFICYP sanki Kıbrıslı Rumların ve Yunanistan’ın paralı askeridir.
●Rumlar için UNFICYP’in Kıbrıs'taki varlığı ve onun taşıdığı mavi BM flâması, GKRY'nin Kıbrıs Türk halkını da temsil eden “Hükûmeti” olma iddiasını destekleyen gözle görülür sembol mahiyeti taşımaktadır. Bu BM sembolü Rum için sözde “Kıbrıs Cumhuriyeti” bayrağından daha değerli ve anlamlıdır.
●UNFICYP’in KKTC topraklarındaki varlığı Millî Dava'da 21 ay önce KKTC ve Türkiye tarafından açıklanan "Egemen eşitlik temelinde iki devleti çözüm" hedefi ve politikası ile bağdaşmaz. UNFICYP'in KKTC ile "Statü" Anlaşması yoktur. Anlaşma sadece GKRY ile yapılmıştır.
●BMGK kararlarıyla UNFICYP’e KKTC Maraş'taki statükoyu gözlemleme görevi de verilmiştir.
●BMGS’nin çeşitli raporlarında Ada’da hüküm sürdüğünü belirttiği “sükûnet” ortamı UNFICYP sayesinde değildir. BM Barış Gücü Ada’da konuşlandığı 1964’de asker mevcudiyeti yaklaşık 7000 civarındaydı. UNFICYP 10 yıl boyunca Kıbrıs’ta çatışmayı önleyememiş; sükûnet ortamını sağlayamamıştır. Ada’da çatışmasızlık ve sükûnet ortamı Kıbrıs Barış Harekâtımızın ertesinde sağlanmıştır. Bu bir olgudur.
●BMGS’nin 22 Haziran 1999 tarihli (S/1999/707, para. 6) raporunda “uzun zamandan beri devam eden ihtilâfa ve devam eden gerginliklere rağmen son 25 yıldır çatışmaların yeniden başlamamış olması Kıbrıs için bir talihtir” denilmektedir. Bu ifadesiyle BMGS’nin “talihli” dönemin başlangıç yılı olarak işaret ettiği yıl 1974’dür.
[1] https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/emekli-buyukelci-tugay-ulucevik-kibristaki-birlesmis-milletler-baris-gucunu-degerlendirdi-1811163
http://avim.org.tr/Blog/KIBRIS-TAKI-BM-BARIS-GUCU-NUN-GOREV-SURESININ-UZATILMASI-10-09-2019
http://soyledik.com/tr/makale/7954/kibristaki-bm-baris-gucunun-gorev-suresinin-uzatilmasi--em-buyukelci-tugay-ulucevik.html
[2] https://mfa.gov.ct.tr/tr/birlesmis-milletler-guvenlik-konseyinin-2646-2022-sayili-karari-hk/
[3] No: 239, 28 Temmuz 2022, Kıbrıs Adası’nda Konuşlu Birleşmiş Milletler Barış Gücü Misyonu’nun Görev Süresinin Uzatılmasına İlişkin 2646 (2022) Sayılı BM Güvenlik Konseyi Kararı Hk. / T.C. Dışişleri Bakanlığı (mfa.gov.tr)