ABD'nin 35 Rus diplomatı sınır dışı etme kararı almasının ardından, Rusya Dışişleri Bakanlığı da 35 ABD'li diplomatın sınır dışı edilmesini Kremlin'e teklif etmişti. Ancak Kremlin tarafından bugün (30 Aralık) açıklamada, hiçbir Amerikalı diplomatın sınır dışı edilmeyeceği belirtildi.* Stupnik haber ajansının haberinde Devlet Başkanı Vladimir Putin'in şu sözlerine yer verildi:
"Amerikalı diplomatlar için bir sorun yaratmayacağız. Kimseyi sınır dışı etmeyeceğiz. Yeni Yıl tatili döneminde ailelerini ve çocuklarını geleneksel tatil alanlarından mahrum bırakmayacağız. Hatta, Amerikalı diplomatların bütün çocuklarını Kremlin'deki Noel ağacını görmeye davet ediyorum."(2*)
Sürecin başlangıcındaki Washington iddiaları
Amerikan yönetimi bir süredir Rusya’yı, ABD siyasi kurumlarının ve kişilerin bilgisyarlarının hacklenmesi yoluyla elde edilen bilgileri, Cumhuriyetçi Parti başkan adayı Donald Trump’a “sızdırmakla” suçluyordu. Kasım ayındaki başkanlık seçimi sürecinde, Demokrat Parti başkan adayı Hillary Clinton önce, Demokratik Ulusal Komite’nin danışmanı John Podesta ile yazışmalarının kamuoyuna açıklanması ile zor durumda kalmıştı.
Seçim süreci öncesinde de, Clinton’un evindeki sunucunun çökertilmesiyle, Dışişleri Bakanlığın yaptığı dönemde, devlete ait gizli bilgileri kişisel elektronik posta hesabı üzerinden üçüncü kişilerle paylaştığı ortaya çıkarılmıştı. Clinton’ın söz konusu e-postaları FBI soruşturmasına da konu olmuştu.
Tüm bu gelişmeler Beyaz Saray tarafından “Hillary Clinton’ın seçim kampanyasına yönelik siber saldırılarının Rusya tarafından gerçekleştirdiği iddia edilerek, bu girişimin, başkanlık seçimlerine Rusya’nın müdahalesi” olarak yorumlanmıştır. Bu iddiaya güçlendirmek amacıyla, Moskova’daki ABD’li diplomatların taciz edilmesini de kamuoyu ile paylaşılmıştır.
Sürecin gelişimi
İki ülke arasındaki gerginlik son dönemde artmıştı. ABD’nin konuyla ilgili en dikkat çekici hamlesi askeri alanda olmuştu. ABD ordusunun Avrupa’daki komutanlarından General Ben Hodges, Soğuk Savaş döneminden kalma depolama tesislerini yeniden devreye sokacaklarını ve Eski Kıta’ya zırhlı bir askeri birlik de konuşlandıracaklarını söylemişti.
Amerikan seçimlerine yönelik yapılan Rus siber eylemini güvenliğine yönelik bir “tehdit” olarak algılayan ABD, bu tür saldırıları caydıracak yaptırım konusu üzerinde uzun süre Obama başkanlığında çalışma yürütmüştür. Bilindiği gibi, buna benzer ve Çinli firmalara, Amerikan firmalarının çıkarlarını tehdit karşılığında avantaj sağlayan bir siber hırsızlık eylemi de 2015’de gerçekleştirilmişti.3* Rusya tarafından kabul edilmeyen bu iddia, CIA tarafından hazırlanan güvenilir bir çalışma ile kanıtlandığı ileri sürülüyordu. Federal Soruşturma Bürosu, CIA ve Ulusal İstihbarat Direktörlüğü, başkanlık seçimleri öncesi Demokrat Parti'nin kurum ve çalışanlarına yönelik siber saldırıların arkasında Rusya'nın olduğu ve bu eylemin, Trump’a yardımı amaçladığı konusunda hemfikir olduklarını belirtmişlerdi.4*
ABD'nin 45. başkanı seçilen ve 20 Ocak'ta görevi Barack Obama'dan devralacak olan Donald Trump geçmişte sık sık, Rusya'nın seçim sürecinde siber saldırılar düzenlediğine inanmadığını söylemişti. Trump daha sonra ise başkanlık görevini devraldığında istihbarat yetkilileriyle konuyu ele alacağını açıklamıştı.
ABD, başkanlık seçimleri esnasında Demokrat başkan adayı Hillary Clinton’ın seçim kampanyasına yönelik siber saldırıları Rusya’nın gerçekleştirdiğini iddia ederek, Maryland ve New York’taki diplomatik temsilciliklerinin, istihbarat amacıyla kullanıldığı iddiasıyla kapatılacağını, Washington ve San Francisco’daki 35 diplomatın da 72 saat içinde ülkeden çıkarılacağını bildirdi.5*ABD Maliye Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada, yeni kısıtlamalar Rusya’nın 6 vatandaşı ile Federal Güvenli Servisi (FSB) dahil 5 kurumu kapsadığı belirtildi.6*
Sürecin Rusya cephesi
Rusya Federasyonu Dışişleri Bakanı Lavrov, 30 Aralık gününün ilk saatlerinde yaptığı açıklamada, ABD yönetimince, siber saldırı bahanesiyle uygulamaya konulan yaptırımlara karşılık olarak, ABD’nin Moskova Büyükelçiği’nden 31, St.Petersburg Konsolosluğu’ndan 4 diplomatın sınır dışı edileceğini belirtmişti. Aynı konu Rus Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Dimitry Peskov tarafından yapılan “ABD yaptırımına, karşılıklılık prensibine göre en uygun karşılığı belirleyeceğiz” açıklamasında da vurgulanmıştı. Peskov ayrıca, Washington’a aynı şekilde karşılık vereceklerini ve bunun ABD’yi ciddi şekilde rahatsız edeceğini belirtti. ABD’nin aldığı kararları ‘öngörülemez ve saldırgan’ diye niteleyen Peskov, Rusya’nın atacağı adımlar için, ABD’nin seçilmiş başkanı Donald Trump’ın göreve başlamasını bekleyebileceklerini de ifade etti.7*
Yazımızın başında belirttiğimiz gibi, Rusya Devlet Başkanı Putin’in bugün yaptığı açıklamada, beklentilerin ve Rus Dışişleri Bakanlığı’nın açıklamasının aksine, hiçbir Amerikalı diplomatın sınır dışı edilmeyeceği belirtildi. Putin, karşılık verme haklarını saklı tuttuklarını belirterek, sorumsuz, ‘mutfak diplomasisi’ seviyesine inmeyeceğiz. Rus-Amerikan ilişkilerinin yeniden tesisine yönelik adımları ABD başkanı seçilen Donald Trump’ın tutumuna göre belirleyeceğiz” dedi.
Putin, ABD’nin yeni yaptırımlarını ikili ilişkilere daha fazla zarar vermeye yönelik bir provokasyon olarak nitelendirerek, bu durumun Rus-Amerikan halklarının ve dünya istikrarının zararına olduğunu belirtti.8*
Diğer yandan ABD’nin seçilmiş Başkanı Donalt Trump’da, Putin’in bu kararı vesilesiyle Twitter hesabından “takdir” mesajı yayınladı. Trump, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in ülkedeki ABD’li diplomatları sınır dışı etmeme kararını ‘muhteşem bir hamle’ olarak nitelendirdi ve “Putin, erteleme konusunda mükemmel bir hamle yaptı. Onun çok zeki olduğunu her zaman biliyordum” dedi.9*
ABD-Rusya arasındaki son gelişmelerin değerlendirilmesi
Aileleriyle birlikte 91 Rus vatandaşının sınır dışı edilmesini içeren ABD kararı sonrası Rusya’nın kararını “ters köşeye düşürmek” olarak niteleyebiliriz. Rusya yönünden bu kararla kaybedilen bir şey olmadığı gibi, kazanılan bir prestij ve sağduyu algısı söz konusudur. Kremlin’in “karşı yaptırım” yapmaktan alıkoyan düşüncenin, bu hareket tarzı ile yeni başkana “iyiniyet” gösterisi sunmak olduğu da söylenebilir. Anılan davranışın karşılığı da, yukarıda belirttiğimiz gibi, gün sonuna varmadan Trump’tan gelmiş oldu.
Yaşananlara Obama yönünden baktığımızda da, Demokrat başkanın, oldukça güçlü destekleri olan “ABD seçimlerine, Cumhuriyetçiler lehine Rusya’nın müdahalesi” savları için, giderayak yaptığı “misilleme ve/veya karşılıksız bırakmama” hareketi olarak değerlendirebiliriz.
Trump ve Putin’in ikili ve uluslararası konularda birlikte yapacakları çok iş ve gidecekleri uzun yol vardır. Global düzende ve güç dengelerinde değişim ve Ortadoğu başta olmak üzere yeniden belirlenecek sınırlar ile, Asya ve Afrika potansiyeli ve enerji konuları anılan yoldaki başlıklardır. Bu yönüyle ve realist pencereden değerlendirdiğimizde, ABD-Rusya arasında yaşanan çözüm odaklı yaklaşımı, özellikle liderlerin sağduyusu ve ülke çıkarını ön plâna alma bağlamında, bazı ülke liderlerine örnek olmasını diliyoruz.
(*):”Vladimir Putin won't expel 35 U.S. diplomats, as his foreign minister urged, apparently betting on better ties under Donald Trump”,NYT,30.12.2016, , http://www.nytimes.com/2016/12/30/world/europe/russia-diplomats-us-hacking.html
(2*):” Russia Will Determine Steps in Restoring Ties With US Depending on Trump – Putin”,Stupnik News,30.12.2016, https://sputniknews.com/politics/201612301049138959-putin-russia-sanctions/
(3*) JULIE HIRSCHFELD DAVIS veDAVID E. SANGER,”Obama says ‘we will’ retaliate for Russia’s election meddling”,NYT,15.12.2016, http://www.nytimes.com/2016/12/15/us/politics/russia-hack-election-trump-obama.html ; Julie Vitkovskaya ,“Here’s what you need to know about Russia’s election hacking”The Washington Post,30.12.2016, https://www.washingtonpost.com/news/post-nation/wp/2016/12/14/heres-what-you-need-to-know-about-the-cias-assessment-into-russia-hacking-so-far/?tid=a_inl&utm_term=.75f2bebd4fd7
(4*):”National Security Treasury and Justice officials pushed for economic sanctions on China over commercial cybertheft”,The Washington Post,27.12.2015, https://www.washingtonpost.com/world/national-security/2016/12/27/fc93ae12-c925-11e6-8bee-54e800ef2a63_story.html?tid=a_inl&utm_term=.d0310cde2680
(5*):” Obama Strikes Back at Russia for Election Hacking”,NYT,29.12.2016, http://www.nytimes.com/2016/12/29/us/politics/russia-election-hacking-sanctions.html
(6*):”Obama administration announces measures to punish Russia for 2016 election interference”,The Washington News,29.12.2016, https://www.washingtonpost.com/world/national-security/obama-administration-announces-measures-to-punish-russia-for-2016-election-interference/2016/12/29/311db9d6-cdde-11e6-a87f-b917067331bb_story.html?utm_term=.aa6c5b6a5ff8
(7*):”Putin Will Determine Adequate Response to US Sanctions”,Stupnik News,29.12.2016, https://sputniknews.com/politics/201612291049122432-putin-determine-usa-sanctions-response/; Russia Vows Retaliation After Obama Expels Diplomats for Hacking”,Bloomberg,29.12.2016, https://www.bloomberg.com/politics/articles/2016-12-29/u-s-hits-russian-officials-with-sanctions-over-election-hacks
(8*): (*) işaretli dipnot.
(9*): “Trump praises 'very smart' Putin for not expelling US diplomats”,The Guardian,30.12.2016, https://www.theguardian.com/world/2016/dec/30/russia-plans-immediate-counter-measures-us-diplomats