İran, başkent Tahran’da düzenlenecek olan ve bu yıl “Blockchain Devrimi” temasının ele alınacağı Elektronik Bankacılık ve Ödeme Sistemleri Konferansı’nda kendi ulusal kripto para birimini piyasaya sürmek üzere hazırladığı planları duyuracağını açıkladı. Konferans öncesi İran Merkez Bankası, Bitcoin dahil bazı kripto paraları ve bunların lisanslı ticaretini düzenleyen bir taslak yayınladı. Ghoghnoos şirketi ile Bank Mellat, Bank Melli Iran, Bank Pasargad ve Persian Bank işbirliği sonucu ortaya çıkan ve Peyman adı verilen kripto para, altın ile desteklenecek.
Kripto para nedir?
Her yerde herkese anında ödeme imkanı sunan, merkezi otoriteye bağlı olmayan kripto para alınabilir, satılabilir ve diğer para birimleriyle takas edilebilir özelliğe sahip. Transfer işlemleri uçtan uca ağ bağlantısı kullanılarak, ödemeler ise bir kaç saniye içerisinde gerçekleşir. Fiyatlar piyasa koşullarına göre belirlenmektedir. Her ne kadar birçok devlet bu dijital para sistemine olumlu yaklaşsa da fiyat sabitliğinin olmaması, denetim ve düzenlemeden uzak olması nedeniyle vatandaşlarını bu konuda uyarmaktadır.
İran ekonomik kriz etkisiyle kripto paraya yöneldi…
ABD'nin 8 Mayıs 2018 tarihinde Kapsamlı Ortak Eylem Planı olarak adlandırılan (KOEP) nükleer anlaşmadan çekilmesiyle İran'a yönelik yaptırımlar aşamalı olarak devam etti. İran, ABD yaptırımlarının yol açtığı zorluklar nedeniyle, ülke ekonomisini ayakta tutmak için çaba harcamaktadır. Bu çabalardan birisi de yaptırımlar ve ekonomik kriz sonucu parasında değer kaybı yaşamasının etkisiyle, ABD yaptırımlarına maruz kalan Venezuela (kripto para birimi Petro) gibi kendi kripto para birimini oluşturma çalışmalarıydı. Her ne kadar yurtdışındaki öğrenciler dahil olmak üzere İran halkının belirli bir kısmı ABD yaptırımlarından kaçınmak için uzun zamandan beri kripto para birimlerini kullanmakta olsa da şimdi kullanım yasal hale geliyor.
İran’ın kripto para sistemine geçmesi, ABD’nin, İran'la iş yapan Avrupa şirketlerini yaptırım uygulamakla tehdit etmesi ve İran’ın bankacılık ve finansal sistem olan Swift erişiminin engellemesi ile SWIFT'e bir alternatif olabileceği gibi Tahran’ın Washington’a meydan okuması olarak da değerlendirilebilir.
Bu sürece geliş…
İran ekonomisi, yaptırımlardan önce kötüye gidiyordu ve hatta 2017 sonu 2018'in başında düşük gelirli vatandaşların protestoları gündemdeydi. Bu süreçte birçok İranlı, Bitcoin gibi kripto para birimleri satın almaya başladı. İran yönetimi ise yabancı kripto değişim web sitelerine erişimi kısıtlayarak sermaye uçuşunu önlemek için vatandaşlarını Bitcoin'i kullanmaktan caydırmaya çalışmıştı. Şimdi ise İran hükümeti, kontrol edebileceği bir şifreleme para birimi sunmak istiyor. İran Merkez Bankası, yaklaşık iki yıldır bu konu üzerinde çalışıyordu ve nihayet son aylarda halka açıklandı. Buna karşın FinCEN (The Financial Crimes Enforcement Network) olarak bilinen ABD kuruluşu, İran’ın sanal para kullanımının 2013’ten bu yana yılda en az 3.8 milyon dolarlık bitcoin cinsinden işlem gördüğünü tahmin ettiğini belirtmiştir.
Bakış açısında zaman içerisinde ciddi değişiklikler görülen İran hükümeti, yaşanan ağır ekonomik sorunlardan önce kripto paraya sıcak bakmamakla birlikte kripto para birimi alım satımını dahi yasaklamıştı. Örneğin Telegram, 2018 yılının başlarında, Telegram Open Network adlı Blockchain tabanlı bir platform geliştirildiğini açıklaması, ülkede kripto para birimini tanıtması, ICO (Initial Coin Offering — İlk Dijital Para Arzı) faaliyetleri ve kripto para kullanıcılarının genelde Telegram uygulamasını kullanıyor olması nedeniyle İran hükümeti bunun İran’ın ulusal para birimini baltalayabileceğine düşünerek Temmuz 2018’de, Bitcoin’in ülkedeki artan popülaritesinden ötürü kripto para borsalarına erişimi sansürlemiş ve Telegram uygulaması devlet yetkilileri tarafından engellenmişti. İran’ın şimdi daha ılımlı yaklaştığı kripto para, başlangıçta İran bankaları ile ilgili şirketler tarafından erişilebilir olacak. İkinci aşama da ise İran halkına yayılması hedefleniyor.
Şunu da belirtmekte fayda var, yaptırımların madencilik bitcoin'i üzerinde pek bir etkisi yok. Tüm uluslararası yaptırımlara rağmen Bitcoin madenciliğinin İran'da hala çok karlı olduğu ifade ediliyor. Kripto para birimi madenciliği ülkede yasal olarak kabul ediliyor ancak bu konuda bir düzenlenme yapılmamıştı. Bundan sonraki süreçte yeni düzenlemeler yapılacak. (Bitcoin madenciliği yani bitcoin mining, çok iyi bir bilgisayar sistemi ve bilgisayara ait donanımlar ile yapılmaktadır. Madenciliğinin yapılabilmesi için gerekli olan matematiksel işlemleri bilgisayara yaptırmak suretiyle Bitcoin elde edilmektedir)
Yaptırımlar nedeniyle SWİFT erişiminin kısıtlanması, İran’ın SWİFT için yeni bir alternatif aramasına yol açtı. İran, ulusal kripto para birimini piyasaya sürmek üzere hazırlanmakta olsa da yaptırımların olumsuz sonuçlarını giderebileceği ya da hükümetin ekonomik krize tamamen hükmedip edemeyeceği yönünde endişeler devam ediyor.