İran'da geçen hafta Perşembe günü başlayan ekonomik temelli protesto gösterileri hala devam etmekte ve ne zamana kadar süreceği ise belirsiz. Bu sürece nasıl gelindi?
Ekonomik açıdan olaya bakıldığında İran, kökleri derinde olan finansal sorunlarla karşı karşıya. Bankalar batmış ve bankerler ise mudilerine paralarını ödeyemedi. Yani, Merkez Bankası güvencesi altında olmasına rağmen vatandaş parasını geri alamadı. Aslında İran'da yaşanan bu sıkıntılar yeni olmayıp 2-3 aydan beri devam ediyor.
Olaylar, İran'ın en büyük ikinci şehri olan Meşhed, Ahvaz, Tahran, Nişabur ve Kirmanşah bölgelerinde başladı. Kirmanşah, sünni muhafazakar halkın yoğun olarak yaşadığı yer olmakla birlikte IŞİD'in merkezi durumunda. Kirmanşah'ta, 3-4 ayda IŞİD'e mensup 7-8 grup yakalanarak yargılanmış, hapsedilmiş, bazıları ise idama mahkum edilmişti. Dolayısıyla kaos ortamı oluşmasında dış destekli IŞİD de etkili olmuştur denilebilir.
İran'ın önemli dini merkezi olan Kum kenti de bu gelişmelerde önemli rol oynamaktadır: Ruhani-Ahmedinejad arasındaki gerilim. İran-Irak sınırında meydana gelen deprem sonucu konutlar önemli hasar görmüştü. Ruhani tarafından bu konutların Ahmedinejad döneminde devlet tarafından yaptırılan sosyal konutlar olduğunun dile getirmesi ile Ahmedinejad eleştirilmişti. Buna karşılık olarak bugün de Ahmedinejad, Ruhaniye karşı üstü örtülü olarak sokağa çıkma çağrısı yaptı.
Gösterilerde etnik dalga da unutulmamalı; Araplar ve Beluclar bağımsızlık istiyor. Kürtler, ABD destekli Pejak aracılığıyla faaliyet gösteriyor. Sünniler de siyasi ortamdan rahatsız, çünkü son 4-5 aydır Sünnilerin cuma imamlarına Tahran Hükümeti tarafından seyahat izni verilmemekte. (İran'da Cuma İmamları önemlidir. Her şehrin bir Cuma İmamı vardır ve verdikleri fetva ile etkili olabilmektedirler) Dolayısıyla tepki olarak hepsi sokaklara inmiş durumda.
Peki, Türk bölgeleri ne durumda?
Türk bölgeleri olan Tebriz, Erdebil, Urmiye'de görülen herhangi bir hareketlilik yok. Tebriz'de hareketlilik olmadığı sürece bir şey olmaz. Çünkü, İran'ın kaderini Tebriz belirler. Ayrıca belirtmekte fayda var; Türkler hiç bir zaman devletine karşı ayaklanmamıştır. Azerbaycan Türklerinin kurmuş olduğu 8 örgüt, bir bildiri yayımlayarak bu hareketin kendilerine ait olmadığını dolayısıyla kabul etmediklerini, bu gösterilerin bilinçli, Türkleri ezmek ve kaos ortamı yaratmak amaçlı olduğunu ifade ettiler.
Gösterilerde bazı gruplar tarafından provakasyon yapıldığı da görülüyor. Bir taraftan Şah yanlılarının, diğer taraftan İran dışında (Fransa) olan Halkın Mücahitleri örgütü üyelerinin İran'a getirilmesi suretiyle provakasyonlar olduğu yönünde iddialar yer alıyor.
Olayları kim yapıyor, neler yapılıyor henüz net değil. Eğer gösteriler bir hafta daha sürerse o zaman olayın boyutu değişir. Çünkü olaylar kendi liderini yaratabilir. Şu anda sivil gösteri yok, alacaklılar dahi görünmüyor.
Burada merkezi yönetime karşı bir başkaldırı var. Rejime yönelik değil. Şöyle ki, eğer böyle bir hedef olmuş olsaydı, öncelikle bir lider, örgüt ve teşkilatlanma olurdu. Amaç bu gösterilerle iç savaş yaratıp, merkezi hükümeti yıpratmaya çalışmaktır.
Bugünden itibaren olaylar ya şiddetlenerek liderini yaratacak ya da yok olacaktır. Tabii ki temennimiz, İran'ın en kısa zamanda bu kaostan kurtulması yönünde.