ABD’de başkanlık seçimlerini Joe Biden’ın kazanması sonrası uluslararası politika gündemini Biden’ın nasıl bir dış politika izleyeceği meselesi oluşturdu; konuya dair görüş ve tartışmalarda referans noktasının Trump’ın dış politikası olduğunu görmekteyiz; yani Biden’ın dış politikası Trump’ın dış politikasının sürdürülmesi ya da Trump’ın politikasından sapılması noktası üzerinden değerlendirilmekte. Bu durumda Biden’ın Afganistan politikası da, genel çerçeveye uygun olarak, Trump’ın Afganistan politikasının devamı ya da bu politikanın terk edilmesi ekseninde ele alınıyor. Biden’ın Afganistan politikasının selefinin politikasının devamı olup olmayacağı noktasında bizlere fikir verecek kilit unsur ise Biden’ın, geçtiğimiz yıl Şubat ayında Trump yönetimi ve Taliban arasında akdedilen anlaşma konusundaki tutumu olacak.
Bu anlaşma başlıca dört hususu düzenlemektedir: Birincisi yabancı askerin Afganistan’dan çekilmesi; ikincisi Afganistan hükümeti ve Taliban arasında müzakelerin (intra-Afghan negotiations) başlatılması; üçüncüsü Afganistan’ın terör için güvenli liman olmaktan çıkartılması; dördüncüsü ise ülkede şiddetin azaltılması.
Anlaşmanın kapsamına rağmen, Trump’ın Afganistan’dan çekilme konusundaki kararlılığının da etkisiyle olsa gerek, öne çıkartılan unsur Afganistan’daki ABD ve müttefik askerlerinin çekilmesi ve çekilmenin takvimi oldu. Anlaşmada ABD hükümeti, anlaşmanın akdedilmesinden itibaren 14 ay içinde ABD ve müttefik askerlerinin Afganistan’dan tamamen çekilmesi taahhüdünde bulunmuştu ve Ocak ayında Afganistan’da bulunan ABD askerinin sayısının 2.500’e indirildiğinin açıklanması hem ABD’nin taahhüdüne olan bağlılığının hem de ABD’nin Afgan barış sürecine verdiği desteğin devamlılığının göstergesi olarak lanse edildi.
Afganistan’daki ABD askerinin sayısının 2001’den beri en düşük seviyeye indirilmiş olması önümüzdeki Mayıs ayına kadar Afganistan’daki askerin tamamının çekileceğinin garantisi olabilir mi? Artık ABD’nin yeni başkanı Biden olduğuna göre, bu cevabın net yanıtı için koşullar olgunlaşmadı; yani Biden’ın Afganistan konusunda selefinin izinden gidip gitmeyeceği netlik kazanmadığına göre, bu soruya yanıt vermek de mümkün değil. Ancak yeni ABD hükümetinden Afganistan politikasının geleceğine dair sinyaller de gelmiyor değil. Başkan Biden 4 Şubat tarihinde uygulayacağı dış politika hakkında fikir verecek bir açıklama yaptı; bu açıklamada müttefikler ile, Rusya ve Çin ile ilişkilere, pandemi ve Yemen’de yaşananlar gibi sorunlara açık açık değinen Biden Afganistan’a atıf yapmadı; ama Biden yerine Dışişleri Bakanı Blinken açıklamaları ile Biden yönetiminin ABD’nin Taliban ile yaptığı anlaşmayı gözden geçireceğinine işaret ediyor; her ne kadar Blinken şimdilik yeni yönetimin Afganistan’dan ek asker çekmeyi planlayıp planlamadığını söylemeyeceğini açıklasa da, bu ABD’nin asker çekme konusunda Trump’ın takvimine uymayabileceğinin işareti.
Bu noktada şu soru sorulabilir. Biden yönetimi anlaşmanın gözden geçirilmesi için Taliban’ı tekrar müzakerelere çağırabilir mi? Bu soru şimdilik yanıtsız kalsa da, Taliban’dan gelen haberler, ortada Trump döneminde yapılmış bir anlaşma varken ABD ile tekrar masaya oturmayacakları sinyalini veriyor. Geçen ay Taliban tarafından yapılan bir açıklamada Biden yönetiminin, ABD askerine “güvenli çıkış” sağlayan bu anlaşmaya uymak zorunda olduğu, anlaşmanın gözden geçirilmesi söylemlerinin Washington’un anlaşmayı terk edebileceği anlamına gelmediği ifade edildi. Taliban Biden’ı selefinin izinden gitmesi konusunda uyarıyor; bırakınız ABD askerinin Afganistan’da kalmaya devam etmesini, askerin Afganistan’dan çekilmesinin geçiktirilmesi bile Taliban için ciddi bir sorun niteliğinde. Neden? Çünkü bölge uzmanlarının da altını çizdiği gibi Taliban ABD ile yaptığı anlaşmayı sadece “çekilme anlaşması” olarak okuyor. Pakistanlı diplomat Husain Haqqani “ABD-Taliban Anlaşması bir barıs anlaşması değil; bir çekilme anlaşmasıdır” derken Taliban’ın anlaşmayı nasıl okuduğunun da altını çizmiş oldu; üstelik uzmanların da dikkat çektiği gibi Taliban bu anlaşmayı bir barıs anlaşması olarak okusa bile “barıştan” neyi anladığı ve neyi hedeflemekte olduğu da ayrı bir mesele.
ABD-Taliban arasındaki anlaşmayı gözden geçireceğini açıklayan Biden yönetimi bu gözden geçirme için Taliban’ı masaya çağırmak zorunda mı? Biden yönetiminin anlaşmanın gözden geçirilmesi niyetinin arkasında ABD askerinin Afganistan’dan çekilmesinin geçiktirilmesi ya da durdurulması varsa, Taliban’ı masaya çağırmak yerine Taliban’ın anlaşmadan kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirmediği gerekçesini ileri sürebilir. Zaten Batı ve bölge kaynaklı basında, Pentagon’un geçtiğimiz Aralık ayında Taliban’ın anlaşmaya riayet etmediğini, şiddeti azaltma ve El Kaide ile bağlantıyı kesme yönündeki taahhütlerini yerine getirmediğini açıkladığına dair haberler yer almıştı. Yani Biden yönetimi Taliban’ın yükümlülüklerini yerine getirmediği gerekçesi ile askerini Afganistan’dan çekmeyebilir.
Diğer taraftan Biden’ın, yukarıda da bahsi geçen,4 Şubat tarihli açıklamasında ABD’nin müttefikleri ile ilişkilerine verdiği önemi vurgulaması, Afganistan politikasında müttefiklerinden gelen görüşlere kulak tıkamayacağı yönünde izlenim yaratıyor. Hal böyle olunca Afganistan’a dair NATO’dan ve NATO müttefiklerinden gelen açıklamalar Biden’ın Afganistan politikası karar alma sürecinde etkili olacaktır. NATO’nun tavrı, Genel Sekreter Stoltenberg’in ifadeleri üzerinden, gayet açıktır; NATO Afganistan’dan hızlı bir şekilde asker çekmenin, bölgedeki tetör oluşumları bağlamında, doğru bir politika olmadığı görüşündedir. Stoltenberg, açıkça, Afganistan’ın uluslararası teröristler için bir kez daha bir platform olma riskini ve IŞİD’ın Afganistan'da yeniden güçlenebileceğini dile getirmiştir. ABD’nin Afganistan’dan asker çekmesinin Afganistan’daki barışı tehlikeye atacağı konusunda kaygıları ifade eden Almanya da Alman askerinin ABD-Taliban anlaşmasında öngörülen çekilme tarihinden sonra Afganistan’da kalmaya devam edeceğini açıklamıştır. Almanya’dan gelen bu taze açıklama Biden’e hem ABD askerinin Afganistan’da kalmaya devam etmesi gerektiği yönünde hem de ABD’ye rağmen müttefiklerin kendi kararlarını alabileceğine dair bir mesajtır. Fransa’nın da ABD’nin tek taraflı olarak Afganistan’dan çekilme kararı almasına tepkili olduğu bilinmektedir.
Bu kapsamda Biden’ın Afganistan politikasını belirleyecek temel faktörleri aşağıdaki gibi kısaca sıralayabiliriz.
-Trump yönetimi ile Taliban arasında yapılan “barış” anlaşması
-Taliban’ın bu anlaşmadan kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirip getirmediği meselesi
-ABD’nin Anlaşmayı gözden geçirme kararına Taliban’ın tepkisi ve Afganistan’da artmaya devam eden şiddet
-ABD askerinin Afganistan’da kalmasının ve kalmamasının maliyeti
-Müttefiklerin tavrı
https://www.whitehouse.gov/briefing-room/speeches-remarks/2021/02/04/remarks-by-president-biden-on-americas-place-in-the-world/
https://ariananews.af/us-deal-with-taliban-nothing-but-a-withdrawal-pact-says-ex-diplomat/
http://www.aopnews.com/taliban/taliban-calls-on-biden-administration-to-honor-trump-afghan-commitments/
https://edition.cnn.com/2020/11/17/politics/jens-stoltenberg-afghanistan-withdrawal/index.html
https://www.dw.com/en/germany-says-troops-may-stay-longer-in-afghanistan/a-56557403
https://www.usnews.com/news/world/articles/2020-11-13/france-to-us-dont-withdraw-from-afghanistan-or-iraq