Demokratik yönetimlerin önemli unsurlarından birinin “bilinemezlik” olduğu kanısındayım; “bilinemezlik” ile kastettiğim demokrasilerde halkın gelecekteki yöneticilerini şimdiden bilememesidir; beş yıl sonra ya da daha sonrası için devlet başkanı kim olacak sorusuna kimse yanıt verememelidir; zaten sandıktan çıkan sonucun önceden kesin olarak bilinmesi demokrasi ile bağdaşır değildir. Bu açıdan monarşinin mevcut olduğu devletlerde, her ne kadar demokratik olsalar da, monarşi demokrasi üzerinde gölge oluşturur; neticede monarşi demokrasinin “bilinemezlik” unsurunu bertaraf etmiştir; halk gelecekteki devlet başkanlarının kimler olacağını, hangi sırayla görevi üstleneceklerini bilir. Ancak Britanya halkının büyük çoğunluğu, demokrasinin “bilinemezlik” unsuruna önem vermiyor olmalı ki, monarşiye destek vermektedir. Britanya’da monarşiye yönelik desteğin zamanla azaldığı, monarşinin geleceğinin sorgulanmaya başladığı, hatta Britanya’da monarşinin geleceğinin referandum ile halka sorulması önerisinin yüksek sesle ifade edildiği gözlemleniyor olsa da, ülkede ciddi bir cumhuriyetçi eğilim yoktur.
Hal böyle iken Birleşik Krallık’tan ayrılmak isteyen, bu amaçla ikinci bir bağımsızlık referandumu için Londra’ya baskı yapan İskoçya’da monarşiye destek var mıdır? İskoçya’da milliyetçilerin monarşiye karşı tutumları nedir? 2014 yılında gerçekleştirilen İskoç bağımsızlık referandumu öncesi referandumdan “Yes” çıkarsa ve İskoçya bağımsızlığını kazanırsa cumhuriyet mi olacak yoksa monarşiye bağlı mı kalacak meselesi gündeme gelmişti. İskoç bağımsızlık hareketinin itici gücü ve İskoç milliyetçilerinin temsilcisi İskoç Ulusal Partisi’nin (SNP) tutumu bağımsız İskoçya’nın devlet başkanlığının Kraliçe II. Elizabeth tarafından sürdürülmesi yönünde idi; bunun için de İskoçya’da anayasal bir düzenleme yapılması gerekecekti. Ancak SNP’nin bu tutumunun tüm partililer tarafından benimsenmediğini, o dönem Parti lideri olan Alex Salmond’un kişisel görüşünden kaynaklandığını söylemek yanlış olmaz. Monarşiden gurur duyduğunu belirten Salmond ve Salmond gibi düşünenler açısından İskoçya’nın Birleşik Krallık’tan ayrılması İskoçya’nın tarihi geleneklerine sırtını dönmesi olmamalı idi. Ancak bağımsız bir İskoçya’nın monarşiye bağlılığı konusunda itirazlar olmuştur ve hatta hem SNP’nin içinden hem de diğer siyasi çevrelerden monarşinin İskoçya’daki geleceğinin referandum ile halka sorulması gerektiği görüşü de ifade edilmiştir. Kısaca SNP’nin bağımsız İskoçya’nın monarşiye bağlı kalacağı yönündeki tavrı İskoç milliyetçilerin tamamının görüşünü yansıtmamaktadır. Zaten Birleşik Krallık içinde monarşiye desteğin en az olduğu ulus İskoçlardır; 2018 Deltapoll araştırmasına göre, İskoçların sadece yüzde 41'i monarşiyi desteklemektedir.[1] SNP’nin Alex Salmond’dan sonraki lideri Nicola Sturgeon’dan ülkesinde monarşiye yönelik desteğin güçlü olmadığının bilincindedir ve İskoç milliyetçilerinin temsilcisi olan siyasi partinin lideri olarak monarşinin rolü üzerine bir tartışma yapma zamanının geldiğini ifade etmektedir. Sturgeon’un bu tavrı iki açıdan eleştirilmektedir; birincisi monarşiye muhalif olarak cumhuriyetçilerin oylarını hedeflediği yönündedir; Sturgeon’un böyle bir amacı olabilir de olmayabilir de; ancak Sturgeon’un İskoçya’da monarşiye olan desteğin az olduğu gerçeği ışığında pozisyon belirlemesi normal karşılanmalıdır. İkincisi Sturgeon’ın ülkesinin Birleşik Krallık’tan ayrılmasını isterken Birleşik Krallık monarşisinin geleceğine dair yorum yapmasının kabul edilemezliği üzerinden eleştirilmektedir; ancak bu eleştiriler İskoçya’nın hala Birleşik Krallık’ın bir parçası olduğu gerçeğini dikkate almalıdır. Üstelik Sturgeon monarşiye dair açıklamaları İskoçya’nın bağımsızlığını kazanması halinde cumhuriyet olacağına dair verilen sinyaldir; milliyetçilerin mevcut lideri Sturgeon, bir önceki lideri Alex Salmond ile monarşi konusunda aynı düşünmemektedir. Diğer taraftan SNP içinde monarşinin kamu kaynaklarından aldığı pay da ciddi bir eleştiri konusudur; SNP monarşinin fonlanmasına dair Sovereign Grant Act’ın yürürlükten kaldırılmasını istemektedir. Bu gelişmeler SNP’nin aslında bir cumhuriyetçi parti olduğu yönündeki görüşü haklı çıkarır niteliktedir.
Ancak İskoç milliyetçilerinin İskoçya’da cumhuriyetçi ve royalist ayrımını körüklememesi gerektiği, en azından kendileri için öncelik İskoçya’nın bağımsızlığı iken, açık bir gerekliliktir. Geçtiğimiz hafta royalist ve cumhuriyetçilerin Glasgow sokaklarında gösteriler yapmaları, ülkenin cumhuriyetçi-royalist kutuplaşmasına hızla sürüklenebileceğinin işaretidir.
[1] https://www.thetrumpet.com/17329-majority-of-scots-do-not-support-british-monarchy, 4 Haziran 2018