TAPI, Türkmenistan, Afganistan, Pakistan ve Hindistan’ı içeren ve Orta Asya’yı Güney Asya’ya bağlayan doğal gaz boru hattı projesidir. Geçtiğimiz Cuma günü adı geçen dört devletin liderleri bir araya gelerek boru hattının Afganistan’daki inşaat çalışmalarını törenle başlattı.
TAPI doğal gaz boru hattının önemi, dünyanın en büyük dördüncü doğal gaz rezervine sahip olan Türkmenistan gazını Pakistan ve Afganistan üzerinden Hindistan’a taşıyacak olmasından kaynaklanıyor. Türkmenistan açısından özel önemi ise boru hattı aracılığıyla Türkmenistan’ın Güney Asya’ya bağlanması, dolayısıyla yeni alıcılara ulaşmak suretiyle ihracatta Çin’e bağımlılığına son verilmesi kaynaklı.
TAPI doğal gaz boru hattının siyaseten önemine de dikkat çekmek gerekir; zira bu hat sadece doğal gaz taşımakla kalmayacak ve taraf devletler arasındaki işbirliği kapasitesini de göstermiş olacak. Bu durum özellikle ezeli düşmanlar Pakistan ve Hindistan açısından geçerli. Hindistan ve Pakistan arasındaki düşmanlık nedeniyle TAPI boru hattının hayata geçirilmesinin çok zor olduğunu düşünenlere yanıt ise “ yeni bir sayfa açıyoruz”[i] diyen Hindistan Dışişleri Bakanından geldi.
Diğer tarafta bölgede bir boru hattı projesi daha var: IPI.
İran-Pakistan-Hindistan boru hattı projesi IPI 2002 yılında açıklandı. İran’ı Pakistan üzerinden Hindistan’a bağlayacak bu proje, aradan geçen zamana rağmen, İran’a uygulanan yaptırımlar nedeniyle tamamlanamadı. Rafa kaldırılmış durumda denilebilir.
Batı-İran ilişkilerinin yumuşaması kapsamında IPI boru hattına yeniden başlanması konusu gündeme getirildi. Hindistan’da bazı siyasiler kendi hükümetlerini İran'a yönelik uluslararası koşulların olumlu olmasının ardından projesinin canlandırılması fikrini gözden geçirmeye çağırıyor; Pakistan’da da projeye bir an önce tekrar başlanılması gerektiği yönünde görüşler ifade ediliyor.
Mevcut durumda bir tarafta heyecanla inşaatı başlatılan TAPI boru hattı projesi, diğer tarafta tamamlanmamış IPI boru hattı projesi mevcut ve İran’ın TAPI projesini IPI projesine rakip gördüğü iddiaları var.
Konuya dair yapılan yorumlar IPI boru hattının tamamlanamamasında anahtar rolü Pakistan’ın üstlendiğine, Pakistan’ın ABD’nin yönlendirmesi ile IPI boru hattı projesini bir kenara koyup TAPI projesinin hayata geçirilmesine gayret ettiğine işaret ediyor. Üstelik TAPI boru hattının finansmanına İran’ın bölgesel rakibi Suudi Arabistan’ın da katkı sağlayacağına yönelik haberler var. Bu tür iddialar ve haberler doğru ise ve İran yönetimi bu iddiaları gerçek kabul ediyorsa, TAPI boru hattı projesini ABD’nin ve Suudi Arabistan’ın İran-karşıtlığı temelindeki çabalarının uzantısı olarak okuyup, TAPI boru hattı projesini IPI boru hattı projesine karşı rakip olarak görüyor olabilir.
Hindistan’da ise IPI boru hattının tamamlanamamasında ABD’nin rolü olduğuna dair söylemler yok; ancak projede Pakistan bir engel olarak görülüyor olmalı ki; Pakistan’ın “bypass” edilmesi dile getiriliyor.
Tekrar İran’a dönelim; bazı çevreler İran’ın TAPI boru hattını IPI boru hattına rakip gördüğünden TAPI projesini önlemeye çalışacağını dile getiriyor. Hatta Afganistan’da gerçekleştirilen TAPI boru hattı inşaatı açılış töreninde, törende saldırılar düzenleyecek olan saldırganların fikir değiştirip teslim olduğu haberleri dikkatleri İran ve Taliban’a çevirdi. Zira Afgan yetkililer saldırı planının İran tarafından eğitilen Taliban militanlarınca yapıldığını ileri sürüyor.
Oysa Taliban, yaptığı bir açıklamada, kontrolü altındaki bölgelerde boru hattını desteklemek ve korumak için söz verdi. Açıklamada “İslam Emirliği, bu projeyi ülkenin ekonomik altyapısının önemli bir unsuru olarak görüyor ve Afgan halkına fayda sağlayacağına inanıyor. Kontrolümüz altındaki alanlarda proje için güvenlik sağlama konusundaki işbirliği yapacağız”[ii] dendi. Hatta proje orijinal olarak Taliban’ın projesi olarak gösteriliyor.
Projenin güvenliği açısından Taliban’ın bu açıklaması taraf devletleri rahatlattı mı bilinmez ama İran’ın kendisine yönelik iddialar karşısında sessiz kalıyor olması düşündürücü.
- https://www.dawn.com/news/1391340
- http://http://www.aopnews.com/