4 Kasım 2017 tarihinde Lübnan Başbakanı Saad Hariri sürpriz bir kararla görevinden istifa ettiğini açıklamıştır; istifasının gerekçesini ise hayati tehlike içinde olması olarak belirtmiştir. Herhangi bir başbakanın kendince meşru gördüğü herhangi bir gerekçe ile istifa etmesini normal karşılamak gerekir. Ancak Hariri’nin istifasını hiç de normal göstermeyen nedenler bulunmakta. Birincisi Hariri’nin Suudi Arabistan’dan dönüşü sırasında önceden kayda alınmış istifa videosunun Suudi mülkiyetindeki Al-Arabiya’da yayınlanmış olması.[1] İkincisi ise yayınlanan bu videoda Hariri’nin İran’ı bölgeyi karıştırmak, yıkım ve kaos yaratmakla suçlamış olması. Hariri istifa ederken, İran’ın Suriye ve Irak'taki karar alma süreçlerini kontrol altında tuttuğunu belirterek, İran’ın Arap ülkelerinin iç işlerine yaptığı müdahalelerinde kaybeden taraf olacağını söylemiştir.[2] Dolayısıyla Hariri -belirttiği üzere- hayati tehlike içinde bulunuyor olsa da olmasa da, bu istifanın arkasındaki asıl nedenin Suudi Arabistan ve İran arasındaki bölgesel güç mücadelesi olduğunu tahmin etmek hiç de zor değildir. Yoksa bir Başbakan istifasını açıklarken neden sözleriyle bir ülkeyi hedef alsın?
Açıkça Hariri’nin istifası üzerinden Suudi Arabistan Hizbullah’ın Lübnan’daki mevcudiyetine ve böylelikle de İran’a meydan okumaktadır; hatta bu istifa bazı çevrelerce Suudi Arabistan’ın Hizbullah’a savaş ilanı[3] olarak yorumlanmıştır.
Diğer taraftan İran Hariri’nin istifası esnasında İran’a yönelik eleştirilerine sessiz kalmamıştır; İran Dışişleri Bakanlığı Hariri’nin istifasının ABD ve Suudi Arabistan tarafından organize edildiğini, istifanın amacının Lübnan’da gerginlik yaratmak ve ABD’nin Ortadoğu’daki başarısızlığının üstünü örtmeye çalışmak olduğunu ileri sürmüştür.
Lübnanlılar da Başbakanlarının Suudi Arabistan tarafından istifaya zorlandığını; bu istifanın nedeninin ise Suudi Arabistan’ın Hariri’nin koalisyon hükümeti içinde Hizbullah’ın siyasi kanadına yer vermesinden dolayı duyduğu rahatsızlık olduğunu düşünmektedir. Hatta istifa metninin Suudi Arabistan tarafından kaleme alındığına dair spekülasyonlar da bulunmaktadır.[4] Diğer taraftan son zamanlarda ABD yönetiminden gelen İran ve İran ile yapılan nükleer anlaşma karşıtı söylemler ve Hizbullah’a yönelik sert eleştiriler Hariri’nin istifasının arkasında sadece Suudi Arabistan’ın değil, Lübnan’da Hizbullah’ın ve Hizbullah üzerinden İran’ın etkisini kırmak isteyen ABD’nin olma ihtimaline de işaret etmektedir. Bu noktada ABD’nin geçen ay Hizbullah’a karşı ek yaptırım kararı aldığını da belirtelim.[5]
Hariri’nin istifası sonrası Lübnan’da siyasi kaos yaşanır mı? Lübnan’da cumhurbaşkanının yeni bir başbakan ataması ve Lübnan anayasal kuralları uyarınca bu başbakanın Sünni olması gerekiyor. Zaten 2018 yılının Mayıs ayında Lübnan’da genel seçimlerin yapılması planlanmıştı. Dolayısıyla teorik olarak ülkede siyasi bir kaosun yaşanmaması gerekir. Ancak pratikte Lübnan’da her siyasi tartışma/olay/gelişme geliyor mezhep meselesine dayanıyor; dolayısıyla bu istifayı müteakip ülkede Sünni-Şii ayrışmasının su yüzüne çıkma riski mevcut. Dürzi lider Walid Jumblatt bu durumu “Lübnan bu istifanın sonuçlarını kaldıramayacak kadar zayıf”[6] diyerek özetliyor. Hatta Hariri’nin istifası ile Lübnan’ın sıcak çatışma ortamına sürüklenebileceği bile ifade ediliyor. Prof. Khashan’ın ifadesiyle Hariri’nin istifası ülkeyi iç savaşa götürecek soğuk savaşı başlattı bile.[7]
Ayrıca Hariri’nin istifasının arkasında yatan nedenlere ilişkin söylemlerin de işaret ettiği gibi bu istifa bölgesel koşullar ve Suudi Arabistan’daki gelişmeler ile birlikte değerlendirilmeli. Öncelikle istifanın Suudi Arabistan’da prenslerin tutuklanması ve Yemen’den Suudi Arabistan’a füze saldırısı gerçekleştirilmesi ile eş zamanlı olması dikkat çekici. Bu da okları veliaht prens Mohammed bin Salman’a çeviriyor. Mohammed bin Salman içeride kendisine rakip gördüklerini sindirirken dışarıda da İran’a meydan okumak suretiyle güç gösterisi mi yapıyor? Bunun adına güç gösterisi diyelim ya da demeyelim, Suudi yönetiminin bölgedeki İran etkisinden rahatsız olduğu bir gerçektir. Üstelik bölgedeki İran faktörünün önemi 2011 yılından beri iç çatışma ortamında olan Suriye’de İran’ın destek verdiği Esad’ın devrilmemesi örneğinde net olarak görülmüştür. Suudi yönetimi Suriye’de Esad yönetiminin devamını kendi adına İran’a karşı bir başarısızlık/ yenilgi olarak okuyor olabilir ve bu yenilgiyi kendince dengelemek adına oyunu Lübnan üzerine kaydırma niyeti de taşıyor olabilir.
Peki Suudi yönetimi Lübnan üzerinden İran’a meydan okumakta başarılı olabilir mi? Suudi Arabistan Lübnan üzerinden İran’a meydan okuyabilir; zira ülkede Sünni-Şii ayrışması bu meydan okumaya imkan sağlamaktadır. Ancak Suudi Arabistan Lübnan’ı tamamıyla İran etkisinden çıkaramaz; Hebrew Universitesi’nden Yusri Hazran’ın ifadesiyle Şiiler Lübnan nüfusunun %40’ını oluşturmaktadır; Hizbullah’ın askeri kanadı Lübnan ordusundan daha güçlüdür; dolayısıyla Suudi Arabistan’ın Hizbullah’ı zayıflatmaya yönelik hamleleri sonuç vermez.[8] Ancak bu Lübnan’ın Suudi Arabistan ve İran arasında savaş alanına dönmeyeceği anlamı taşımıyor.
Bu noktada öncelikli sorumluluk Lübnan siyasetine düşmekte; zira Lübnan’da istikrar korunabildiği ölçüde dış aktörlerin Lübnan üzerinden savaş yürütme ihtimali azalır. Ancak Hariri’nin istifası sonrası Lübnan kaosa sürüklenirse, bu bölgedeki gerilimin ve şiddetin de tırmanması demektir.
[1] http://www.aljazeera.com/news/2017/11/saudi-arranged-resignation-throws-lebanon-turmoil-171107120131681.html, 07.11.2017
[2] http://edition.cnn.com/2017/11/04/middleeast/lebanese-prime-minister-saad-hariri-resigns/index.html, 05.11.2017
[3] http://www.aljazeera.com/news/2017/11/iran-saudi-tensions-lebanon-pm-hariris-resignation-ploy-171105161332270.html, 05.11.2017
[4] http://www.dailymail.co.uk/news/article-5057345/Did-Saudi-Arabia-force-Lebanon-s-PM-quit.html, 07.11.2017
[5] http://www.aljazeera.com/news/2017/10/imposes-sanctions-hezbollah-171026060748533.html, 26.10.2017
[6] https://www.reuters.com/article/us-lebanon-politics-hariri/lebanon-pm-hariri-resigns-assails-iran-and-hezbollah-idUSKBN1D40DY, 04.11.2017
[7] http://www.theaustralian.com.au/news/world/lebanon-facing-dangerous-days-after-resignation-of-saad-hariri/news-story/0b7294d2b9c1ef50df6ae1724b637e85, 06.11.2017
[8] http://www.jpost.com/Middle-East/Iran-News/Saudis-gamble-on-Hariri-resignation-to-check-Iranian-influence-in-Lebanon-513468, 06.11.2017