TCMB’nin zorunlu karşılıklarla ilgili 4 ve 19 Ağustos tarihlerinde yaptığı yeni düzenlemeler vesilesiyle, yazı konumuzu “zorunlu karşılıklar” ve bu başlıkta yapılan yeni düzenlemenin değerlendirilmesine ayırdık.
Zorunlu Karşılık Nedir
Zorunlu karşılıklar, mevduat kabul eden bankaların, kendilerine yatırılan (emanet edilen) mevduata karşılık olarak, kanunen belirlenmiş bir orana göre TCMB’da tutmaları gereken mevduat tutarıdır.
Bir başka ifadeyle zorunlu karşılıklar, TCMB’ce, kabul ettikleri mevduat karşılığında bankaların kendisine yatırılmasını zorunlu kıldığı miktarlardır. Örneğin, zorunlu karşılık oranının yüzde 10 olması ve bir kişinin bir bankaya 10.000 TL mevduat yatırması durumunda, söz konusu banka bu mevduatın yüzde 10’una karşılık gelen 1.000 TL’yi ayırıp, zorunlu karşılık olarak TCMB’na aktaracak ve kalan 9.000 TL’lik kısmını kredi olarak kullandırabilecektir.
Yukarıdaki açıklamadan da anlaşıldığı gibi, zorunlu karşılık oranları TCMB’ce bir “para politikası aracı” olarak kullanılmaktadır. Piyasadaki para miktarı bu oranlarla ayarlanır ve bankaların “kredi tabanını/hacmini” doğrudan etkilemektedir.
Zorunlu Karşılık Oranının Etkisi
Bir para politikası olarak zorunlu karşılık oranları, bankalar vasıtasıyla para miktarını etkiler ve bu yolla kredi türleri arasında selektif uygulamalara yol açar. Eğer banka, kredilerde veya diğer yatırım araçlarında kullanılmamış atıl paraya (likiditeye) sahip değilse, zorunlu karşılık oranı artırıldığında, verdiği kredileri geri çağırır (geri ödenmesini ister) veya yatırımlarını elden çıkarmaya çalışır. Makro düzeyde böylesi bir gelişme de, “para arzının azalması” ile sonuçlanır.
Tersine, zorunlu karşılık oranı azaltıldığında da, zorunlu karşılıkların bir kısmı kullanılabilir para olanağına dönüştüğü için, kredi tabanının artmasına yol açacaktır.
Anlattıklarımızdan yapacağımız genel çıkarım da, zorunlu karşılık oranının, artırılması yoluyla “daralmacı para politikası”, azaltılması ile de “genişlemeci para politikası” aracı olarak kullanıldığı şeklinde olmaktadır.
Zorunlu Karşılığa Konu Yükümlülükler
Zorunlu karşılığa bağlı yükümlülükler, her hafta cuma günleri itibariyle hesaplanır. Zorunlu yükümlülükler, TCMB’na, Hazine’ye ve diğer yurt içi bankalarla, yabancı bankaların kendi merkez ve şubelerine olan yükümlülükler harç olmak üzere, aşağıda belirtilen yurt içi bilânço kalemlerinden oluşmaktadır:
Mevduat/katılım fonu; repo işlemlerinden sağlanan fonlar; Kullanılan krediler; ihraç edilen menkul kıymetler; sermaye benzer borçlar; yurt dışı şubeler gözetiminde izlenen krediler; yurt dışı şubeler gözetiminde izlenen yurt içi yerleşiklerin mevduatı/katılım fonu; kredi kartı ödemelerindeki borçlar.
Zorunlu Karşılık Oranlarında Yapılan Düzenlemeler
TCMB, “zorunlu karşılık oranı ve zorunlu karşılıklara ödenecek faiz/nema oranını yıllık kredi büyüme oranı ile ilişkilendirilmesine dair kararı”, 19 Ağustos tarihli Resmi Gazete'de yayımlandı.
Yapılan düzenleme ile Tebliğ’e "kredi büyümesine göre farklılaşma" başlığı altında yeni bir madde eklendi. Madde kapsamında, kredi büyümesi yüzde 10 ila 20 arasında olan bankalar için TL zorunlu karşılık oranları, 1 yıl ve 1 yıldan uzun vadeli mevduat/katılım fonu ve 3 yıldan uzun vadeli diğer yükümlülükler dışındaki tüm vade dilimlerinde yüzde 2 olarak uygulanacaktır.
Ayrıca, mevcut durumda TL cinsinden tesis edilen zorunlu karşılıklara uygulanan yüzde 13 faiz/nema oranı, kredi büyümesi referans değerler arasında gerçekleşen bankalar için yüzde 15, diğer bankalar için yüzde 5 olarak tatbik edilecektir